Tá an chuma ar an scéal go bhfuil naisiúnaithe ar bís a líon a chur in iúl.

Is mór an gar go bhfuair tú éalú nó d'imeofá ón tsaol ach a bheith ag éisteacht leo beirt ar ábhar éidithe an aosa óig.

Is mór an gar go bhfuair tú éalú nó d'imeofá ón tsaol ach a bheith ag éisteacht leo beirt ar ábhar éidithe an aosa óig.

San am sin, ní dóigh liom gur thuig daoine i gceart go ndearna na haltraí an obair leis na hothair a bhí i mbaol báis go deonach - ní raibh aon íocaíocht i gceist.

Beidh an ginmhilleadh ceadaithe fosta i gcás ban a bheas i mbaol báis le linn na breithe.

Bhíos ar bís le tamall de bhlianta le cuairt a thabhairt ar an gcathair seo a bhíodh ina seoid den tionscal iarainn.

"Go dtéid trí sluaiste an bháis orm, ní mhothóidh mé chomh holc is a mhothaím inniu," arsa Fergus.

* Gluais • Glossary doirtealsink cith fearthainnea rain shower trup na veainthe noise of the van cabhsalane uiligall thriomaigh méI dried go bhfeicfinnuntil I'd see inneall an chairrthe engine of the car casta asturned off ar bheannaigh sé domhthat he greeted me modhúilgentle bradáinsalmon scadáinherring beithíochbeast boladh milis an éisc ár gclúdúthe sweet smell of the fist covering us leitheannaflat-fish troisccod Ar mhothaigh tú an toirneach?Did you hear the thunder? cibé ar bithanyway reoiteoirfreezer bheir sé ar na scadáin ina bpéiríhe caught the herring in pairs crágalarge hands gágcrack de bharraíochtin excess cúpla crág oighreoigea few handfuls of ice ina mullachon top of them bhog sé go fadálachhe moved slowly cruithump go foighdeachpatiently drochthimpistea bad accident is mór an garit's a good thing dhéanfaidh sin muidthat'll do gan a thomhaswithout weighing it dlaíóg ghruaigestrands of hair sa chisteanachin the kitchen cuma bhrónacha sad look ó mhaidinsince this morning corrlásome days deoirdrop go fuireachaircautiously ródhánatoo bold/cheeky sliosslice tarraingtto draw Tae uilig a ólaimseI only drink tea an aimsir seothese days Ailt an ChorráinBurtonport ráchairtrun, demand monarchainfactories d'fhear céileseyour husband iascairefisherman An ScreabánThe area in Gaoth Dobhair where factories are located cibé cá fhad is a mhairfeas sin!however long that'll last dhéanaim i dtólamh dearmadI always forget a cailleadhwho died an lá faoi dheireadhthe other day Char mhothaighI didn't (hear) stócach óga young lad ailsecancer cearrwrong Thug sé a bhásIt killed him bolgam taea mouthful of tea fuarthas a chorp báitehis drowned body was found dhá chónairtwo coffins dhá fhairetwo wakes coisreacadh Dé orainnGod bless us A Dhia ár sábháilGod save us buille tromheavy blow bíodh slios den cháca sinséir sin agathave a slice of that ginger cake lán marahigh tide sruthánstream meascaithe leismixed with it slanntracha éiscfish scales fearthainnrain níochánwashing ar son an taefor the tea B'fhearr domhsa a bheith ag gabháil giota eileI'd better be going ar shiúlgone ag teacht isteach domhon my return uchtánarmful, load carried close to chest éadaí leaththirimehalf-dry clothes a smaointigh méthat I remembered nár íoc méthat I didn't pay

Tá an trosc ar an dé deiridh: dá nglacfaí le comhairle na n-eolaithe ní bheadh cead oiread is ceann amháin a thabhairt i dtír i mbliana.

* Gluais • Glossary doirtealsink cith fearthainnea rain shower trup na veainthe noise of the van cabhsalane uiligall thriomaigh méI dried go bhfeicfinnuntil I'd see inneall an chairrthe engine of the car casta asturned off ar bheannaigh sé domhthat he greeted me modhúilgentle bradáinsalmon scadáinherring beithíochbeast boladh milis an éisc ár gclúdúthe sweet smell of the fist covering us leitheannaflat-fish troisccod Ar mhothaigh tú an toirneach?Did you hear the thunder? cibé ar bithanyway reoiteoirfreezer bheir sé ar na scadáin ina bpéiríhe caught the herring in pairs crágalarge hands gágcrack de bharraíochtin excess cúpla crág oighreoigea few handfuls of ice ina mullachon top of them bhog sé go fadálachhe moved slowly cruithump go foighdeachpatiently drochthimpistea bad accident is mór an garit's a good thing dhéanfaidh sin muidthat'll do gan a thomhaswithout weighing it dlaíóg ghruaigestrands of hair sa chisteanachin the kitchen cuma bhrónacha sad look ó mhaidinsince this morning corrlásome days deoirdrop go fuireachaircautiously ródhánatoo bold/cheeky sliosslice tarraingtto draw Tae uilig a ólaimseI only drink tea an aimsir seothese days Ailt an ChorráinBurtonport ráchairtrun, demand monarchainfactories d'fhear céileseyour husband iascairefisherman An ScreabánThe area in Gaoth Dobhair where factories are located cibé cá fhad is a mhairfeas sin!however long that'll last dhéanaim i dtólamh dearmadI always forget a cailleadhwho died an lá faoi dheireadhthe other day Char mhothaighI didn't (hear) stócach óga young lad ailsecancer cearrwrong Thug sé a bhásIt killed him bolgam taea mouthful of tea fuarthas a chorp báitehis drowned body was found dhá chónairtwo coffins dhá fhairetwo wakes coisreacadh Dé orainnGod bless us A Dhia ár sábháilGod save us buille tromheavy blow bíodh slios den cháca sinséir sin agathave a slice of that ginger cake lán marahigh tide sruthánstream meascaithe leismixed with it slanntracha éiscfish scales fearthainnrain níochánwashing ar son an taefor the tea B'fhearr domhsa a bheith ag gabháil giota eileI'd better be going ar shiúlgone ag teacht isteach domhon my return uchtánarmful, load carried close to chest éadaí leaththirimehalf-dry clothes a smaointigh méthat I remembered nár íoc méthat I didn't pay

"An bhfuil tusa ar goir le rud inteacht a thabhairt suas?" "Bhuel, bhí mé ag smaointiú ar dheireadh a chur le mo chuid banaíochta," arsa Fiachra le gáire.

* Gluais • Glossary beathaisnéis údaraitheauthorized biography a dialanna pearsantapersonal diaries páipéir phríobháideachaprivate papers go dtí gur insealbhaíodh í ina hUachtaránuntil she was installed as President dódh nó tréigeadh 1,800 teach1,800 houses were burnt or abandoned lámhachshooting rachtoutburst acraí tíhousehold utensils as go brách leooff they went léiriúproduction cheanncheathrúheadquarters coistí cosanta áitiúlalocal defence committees dírbheathaisnéisautobiography gan strówithout difficulty i dtaiscesaved do lá na coise tinnefor a rainy day bhí cúrsaí chomh dona sinthings were so bad dá mba gháif it was necessary leithleachasselfishness scoilt aduainstrange split chiap sé Máire ar fadit really tormented Máire easpa suimelack of interest tragóidítragedies Cumann Naomh Uinseann de PólVincent de Paul Society baill shinsearacha na heagraíochta sin cois Lifethe senior members of that society in Dublin tuairisc suas lena bhéal dóa report up to his face géarchéimcrisis chun an Cumann a ghríosadhto spur the Society into action saothar in aiscewaste of time déistindisgust ag cáineadhcriticising ciúnaithe go mórgreatly quietened línte síochánapeace lines ruathair laethúladaily raids polarúpolarization girseacha ógayoung girls nóibhéinenovena cailín aonaira lone girl ní ba ghaire don ghráscarnearer to the scuffle le dul i gcabhair ar Catherineto go to Catherine's help an cúigear a ruaigeadhto drive the five off riochtstate a cuid néarógher nerves clocharconvent ar an Iúrin Newry tachrántoddler eachtraincident círéibriot faoi lán seoilin full swing ag glioscarnachglistening bréan le boladh gáissmelling bad from gas comhracfight otharcharrambulance formhór an bhealaighmost of the way ag dul ar foscadhsheltering ag sciorradhsliding ag lámhacáncrawling fras lámhaighvolley babhlaíbowls a gciarsúirtheir hankies leachtliquid cosaintprotection bodhardeaf bhí scolaíocht speisialta de dhíth airhe needed special schooling ba ghnách leishe used to d'fhaigheadh sé síob abhailehe used to get a lift home stad an bhusthe bus stop thuirling séhe disembarked neamhurchóideachinnocent bábántainnocent ag cogarnaíl taobh thiar dewhispering behind him trup na mbrógthe sound of the shoes neamhchoireachinnocent níor shamhlaighhe didn't imagine an t-uafásthe horror anfaterror cortwist dírithe ar a chloigeann lomaimed at his bare head scáilshadow scoilteadh a bhlaoschis skull was split open scréachascreams na hionsaitheoiríthe attackers níos truacántamore plaintive go prasquickly ag maothú an chairpéidmoistening the carpet Ba dhóbair dó bás a fháilHe nearly died go raibh an t-ádh dearg airthat he was extremely lucky ar mire le feargmad with rage beaginmhehelplessness cé a bhí ciontachwho was responsible níor cúisíodh duine ar bith riamhnobody was ever charged ciontach i ndúnmharúguilty of murder go gairid i ndiaidh an ionsaitheshortly after the attack ag maíomhstating seanphionós na fuipethe old whip punishment i gcás coirpeach a gheofaí ciontach i dtromionsaíin case of criminals found guilty of assault peann a chur le párto put pen to paper aiféalaregret gur éiligh sí pionós corparthathat she demanded corporal punishment ag teacht salach ar gach ar chreid sí riamh anngoing against everything she ever believed in

I ndáiríre, is é an tsamhail a bhí i m'intinn ná go raibh daoine ag dul i gcré as éadan a chéile, faoi bháisteach a bhí ag titim gan stad! Sea, *An Béal Bocht.

Tá daoine ar bís leis na forbairtí a chur chun cinn - cuidímis leo!

Ní raibh focal ach an oiread faoin 600,000 páiste san Iaráic faoi bhun cúig bliana d'aois atá básaithe ansin ó 1991 de bharr na smachtbhannaí a cuireadh i bhfeidhm.

Ó thaobh na Gaeltachta de, tá an Ghaeilge ag fáil bháis go tapa sna Gaeltachtaí agus caithfear rud éigin a dhéanamh chun í a shábháilt.

Bhí deartháir eile ann a cailleadh agus é óg.

"Beidh do theanga amuigh sula ndéanfaidh mise cupa tae duit anois.

Is cuma leis má sheasann sé ar bharraicíní, mar a déarfá, agus is minic a cháineann sé oifigigh a chontae dhúchais féin, Loch Garman (chuir sé Coiste an Chontae i gcomparáid le hiasc lofa in alt amháin!) faoin easpa iarrachta, dar leis féin, maidir le cur chun cinn na hiománaíochta i Loch Garman, cluiche atá i mbaol a bháis, dar leis, sa chontae sin mura gcuirtear plean gníomhaíochta i bhfeidhm go luath.

D'éag seisean.

Go mí-ámharach, áfach, cailleadh an t-údar agus go gairid ina dhiaidh sin foilsíodh leabhar faoina shaol ina raibh (trí chomhtharlúint) an-chuid den eolas céanna a bhí bailithe ag Bríd.

I 1986, bhog sé a chuid ranganna go dtí halla uimhir a dó an Ancient Order of Hibernians (AOH) i mBabylon (nó Baibealóin, mar a thugann Gaeilgeoirí an cheantair ar an áit), Inis Fada, Nua-Eabhrac, agus lean sé leis ag múineadh na Gaeilge ansin go dtí lá a bháis sa bhliain 1988.

Fuair Kitty dhá glaoch gutháin ar an 6 Deireadh Fómhair seo caite, ceann acu ag rá go raibh Nia tagtha ar an saol, agus ceann eile ag rá go raibh Proinsias go dona tinn san ospidéal agus i mbaol báis.

Cúpla bomaite roimh thús an chluiche a bhí ann agus bhí na mílte ag scairteadh leis na póilíní, ag rá go raibh siad i mbaol báis, ach níor thug siad aird ar bith orainn.

Cuid acu nach bhfuil in áit ar bith eile, Diarmuid Ó Flatharta ach go háirithe, fear a cailleadh seachtain i ndiaidh dó an taifeadadh a dhéanamh.

Ní raibh sí ar an chúrsa Gaeltachta ach an lá amháin nuair a bhí sí ag briseadh chun an bhaile.

Cé go raibh Fallon i dteagmháil lena cheathrar iníonacha sular éag sé, shíl na póilíní go raibh an corp idir 40 agus 60 bliain d'aois agus chuir sin a iníonacha amú.

Agus bunaíodh iad ar na cúiseanna céanna freisin, ina measc, go raibh dúchas na nGael á chreimeadh go síoraí ag Gaill, go raibh na seanteangacha ag saothrú an bháis agus go raibh na daoine thíos leis.

Teach atá i dTaigh Dhonnachaidh a d'fhág fear áitiúil ag an bpobal nuair a cailleadh é.

Thug Andy Hull "*a woolly compromise*" ar an Pháipéar Bán agus dúirt sé go mbeidh freastalaithe i dtithe tábhairne i mbaol báis go fóill mar gheall ar chaitheamh fulangach.

Is cinnte go bhfuil bailte beaga san iargúil ag fáil bháis.

De réir na ndeirfiúracha, scrios an IRA cibé fianaise a bhí ar fáil taobh istigh den phub, bhris siad na ceamaraí slándála taobh amuigh ar an tsráid, bhagair siad ar cibé duine a chonaic an t-uafás agus d'imigh leo - gan scairt a chur ar otharcharr féin don fhear a bhí ag imeacht ar shlí na fírinne, athair beirt pháistí, a sháith siad le scian agus a chiceáil siad sa chloigeann.

MÁNAS: Bhí mé i mbaol mo bháis agus chonaic mé na peacaí uilig a bhí déanta agam.

“Tá mo sheanchomrádaithe ag tréigean an tsaoil seo.

* Sin é an véarsa deireanach den amhrán “The Wounded Hussar”, a chum Thomas Campbell, amhrán a fuair mé ó mo chara Frank Harte, amhránaí traidisiúnta cáiliúil Bhaile Átha Cliath a d’imigh ar shlí na fírinne ar an 27 Meitheamh.

* Sin é an véarsa deireanach den amhrán “The Wounded Hussar”, a chum Thomas Campbell, amhrán a fuair mé ó mo chara Frank Harte, amhránaí traidisiúnta cáiliúil Bhaile Átha Cliath a d’imigh ar shlí na fírinne ar an 27 Meitheamh.

faoi bhláth tar éis na báistíblossoming after the rain méaracán an phúcapurple foxglove mar a bheadh braillín ag triomúlike a sheet drying out má bhain mé geit asatif I startled you tuairim is míleabout a mile Cailleadh leis an ocras í.

Bhí Siobhán ar gor le fáil amach ar an tsráid agus ar shiúl ón taisleach mhaslach seo, nó cibé cinéal carráiste é seo, bhí cuma air gur thaisc sé an teas.

* Sin é an véarsa deireanach den amhrán “The Wounded Hussar”, a chum Thomas Campbell, amhrán a fuair mé ó mo chara Frank Harte, amhránaí traidisiúnta cáiliúil Bhaile Átha Cliath a d’imigh ar shlí na fírinne ar an 27 Meitheamh.

faoi bhláth tar éis na báistíblossoming after the rain méaracán an phúcapurple foxglove mar a bheadh braillín ag triomúlike a sheet drying out má bhain mé geit asatif I startled you tuairim is míleabout a mile Cailleadh leis an ocras í.

Ansin thosaigh an tocsaín ag spré ina chorp agus cailleadh é ceithre lá ina dhiaidh sin.

* Gluais • Glossary úrscéalnovel gráinhatred shamhlaigh séhe imagined údar bróidreason to be proud brúpressure déistindisgust ní túisceno sooner scíthrest bata agus bótharthe sack cloí leis an spriocto stick to deadlines sobalcólaísoapaholic mealltabeguiled sáiteengrossed fuil ina chuisleblood in his veins anáil ina pholláiríbreath in his nostrils ruaig séhe banished néaróganerves mírpiece airdattention torann ceolmhar an fhóinthe musical noise of the phone a leannán nuaher new boyfriend lán de chacfull of shit giúmar an leithristoilet humour dleachtaroyalties go borbabruptly go searbhasachsarcastically ag caint seafóidetalking rubbish sáiteánjibe otharpatient a ainm baistehis first name gearáncomplaint údarreason chaon duineeach of us ciontachguilty tostsilence mar is iondúilas usual cruógachbusy garmhacgrandson cionaffection a d’aimsigh an galar sinwho discovered the disease in éindí léialong with her sách ísealin a low voice béimstress ar bís le thú a fheiceáildying to see you tá do thuairisc á cur aicishe's asking for you dearmadachforgetful contúirteachdangerous d’fhéadfadh sí an teach a lasadhshe could set the house alight airecare go mífhoighdeachimpatiently aird iomlán a dhíriú ar a chuid oibreto fully concentrate on his work díomhaoinidle docharharm cuideachtacompany aghaidh a phróiseálaí focalin front of the word processor dá dtiocfadh an crú ar an tairneif the worst came to the worst curtha amúwasted leath a dhóthain ama dóhalf enough time to him coscban seafóidrubbish iarrachteffort chéad Chomaoineachfirst hold Communion ag tnúth leis an lá mórlooking forward to the big day an mac drabhlásachthe prodigal son brionglóiddream den seandéanamhof the old kind greamaithe lena rúitín le sreang leictreachaistied to his ankle with an electric cable deisopportunity smaoineamhidea ar scáileánon screen aiféalaregret an cailín ba thaitneamhaí sa sobaldrámathe most likeable girl in the soap opera in ainm is a bheith ag réiteachsupposed to be preparing greimbite ag béiceach agus ag screadaílshouting and screaming i mbun trodaengaged in fighting iontas na n-iontassurprise surprise iriseoirjournalist taithíexperience comhiriseoirfellow journalist mionsciortamini-skirt beannacht a bhí ceilte air go dtí sina blessing in disguise ar mhaithe lena cheirdfor the sake of his trade

B’aisteach ar fad é a bheith ag breathnú síos ar an bhfear seo a bhí ina mhac, deartháir, *sweetheart* ag daoine, gan fios acu riamh gur seo mar a cailleadh é.

* Gluais • Glossary úrscéalnovel gráinhatred shamhlaigh séhe imagined údar bróidreason to be proud brúpressure déistindisgust ní túisceno sooner scíthrest bata agus bótharthe sack cloí leis an spriocto stick to deadlines sobalcólaísoapaholic mealltabeguiled sáiteengrossed fuil ina chuisleblood in his veins anáil ina pholláiríbreath in his nostrils ruaig séhe banished néaróganerves mírpiece airdattention torann ceolmhar an fhóinthe musical noise of the phone a leannán nuaher new boyfriend lán de chacfull of shit giúmar an leithristoilet humour dleachtaroyalties go borbabruptly go searbhasachsarcastically ag caint seafóidetalking rubbish sáiteánjibe otharpatient a ainm baistehis first name gearáncomplaint údarreason chaon duineeach of us ciontachguilty tostsilence mar is iondúilas usual cruógachbusy garmhacgrandson cionaffection a d’aimsigh an galar sinwho discovered the disease in éindí léialong with her sách ísealin a low voice béimstress ar bís le thú a fheiceáildying to see you tá do thuairisc á cur aicishe's asking for you dearmadachforgetful contúirteachdangerous d’fhéadfadh sí an teach a lasadhshe could set the house alight airecare go mífhoighdeachimpatiently aird iomlán a dhíriú ar a chuid oibreto fully concentrate on his work díomhaoinidle docharharm cuideachtacompany aghaidh a phróiseálaí focalin front of the word processor dá dtiocfadh an crú ar an tairneif the worst came to the worst curtha amúwasted leath a dhóthain ama dóhalf enough time to him coscban seafóidrubbish iarrachteffort chéad Chomaoineachfirst hold Communion ag tnúth leis an lá mórlooking forward to the big day an mac drabhlásachthe prodigal son brionglóiddream den seandéanamhof the old kind greamaithe lena rúitín le sreang leictreachaistied to his ankle with an electric cable deisopportunity smaoineamhidea ar scáileánon screen aiféalaregret an cailín ba thaitneamhaí sa sobaldrámathe most likeable girl in the soap opera in ainm is a bheith ag réiteachsupposed to be preparing greimbite ag béiceach agus ag screadaílshouting and screaming i mbun trodaengaged in fighting iontas na n-iontassurprise surprise iriseoirjournalist taithíexperience comhiriseoirfellow journalist mionsciortamini-skirt beannacht a bhí ceilte air go dtí sina blessing in disguise ar mhaithe lena cheirdfor the sake of his trade

Ina fhianaise sin go léir ní ionadh gurb iontach an brón a tháinig ar mhuintir na Polainne nuair a chuaigh Eoin Pól II ar shlí na fírinne ag 21.

Ina fhianaise sin go léir ní ionadh gurb iontach an brón a tháinig ar mhuintir na Polainne nuair a chuaigh Eoin Pól II ar shlí na fírinne ag 21.

Táim ar bís chun dul sa tóir ar iontais eile na tíre móire draíochtúla seo.

B’in iad na geallúintí faoinar sheol Dev agus a bhuíon isteach i dTeach Laighean arís, bíodh scéal na boilge amuigh fíor nó a mhalairt! B’in an chéad sluachorraíl – poblachtaigh dhígeanta, phraiticiúla ab ea an dream nua seo.

DdeB: Ba dhíol spéise dom féin i gcónaí an oiread mórbhailiúchán príobháideach de cheol agus de bhéaloideas atá sa gceantar seo cheana féin agus bhí imní riamh orm go scaipfí iad seo ar bhás a n-úinéirí d’easpa ionad ceart áitiúil dóibh.

Bhí mé ar bís chun triail a bhaint as, agus bhí sé go hiontach na céadta míle iasc a fheiscint thíos i ndoimhneacht na farraige.

Bhí gach duine a casadh orainn na laethanta sin chomh cairdiúil agus ar bís chun bheith ag caint linn, agus d'fhoghlaim mé go leor faoi ghnáthshaol mhuintir na Saimbia trí bheith ag caint leis an dream sa mhargadh.

Míníodh dom gurbh é a bhí curtha anseo ná Marcin Pawlowski, iriseoir teilifise a mhair dhá bhliain leis an ailse sular cailleadh é in 2004 agus é trí bliana is tríocha.

Chuaigh sé mhilliún Polannach ar shlí na fírinne de dheasca shléacht an Dara Cogadh Domhanda.

Ach de réir mar a thosaigh an Ainu ag lorg cearta sibhialta agus aitheantais, thosaigh na scoláirí ag tabhairt faoi deara go raibh an teanga fós beo – í go mór i mbaol a báis ach beo.

Maireann na glúnta atá imithe ar shlí na firinne taobh istigh de na ceithre bhalla seo, iad ag amhránaíocht agus ag seinm agus ag déanamh céimeanna damhsa – tincéirí; réaltaí pop; aithreacha agus máithreacha agus a muiríní ag seinm na bhfonn a chleachtadh siad sa bhaile sular chuir an teilifís ina dtost iad; buíonta céilí i Londain na 50í; fidléirí uaigneacha Nua-Eabhrac; tá siad uilig anseo.

Bhain siad comórtas Channel 4, CD of the Year, in 2004 agus bhí John Peel féin an-tógtha leo - is minic a bhíodh a gcuid ceoil le cloisteáil ar an seó a bhí aige ar an BBC sula bhfuair sé bás go tobann i mí Dheireadh Fómhair 2004.

Bhí mo chuid deartháireacha agus an deirfiúr is sine ag ceol cheana féin agus bhí mé ar bís leis an rud céanna a dhéanamh.

Nuair a labhair mé le Kruass le gairid ar an ghuthán, mhínigh sé dom gur chaith sé suas le bliain in Inis Meáin ag deireadh na gcaogaidí ag déanamh staidéir ar chóras fuaime na Gaeilge agus ag foghlaim na teanga, agus gur spreag an tréimhse sin é lena shaol a chaitheamh ag plé le teangacha mionlaigh atá i mbaol báis.

Deir sé go bhfuil os cionn dhá chéad teanga ar domhan a bhfuil tacaíocht oifigiúil stáit acu agus gur eisceacht í an Ghaeilge sa mhéid is go bhfuil an rialtas ag tacú léi ach gur beag duine atá á labhairt mar sin féin agus gur dócha go bhfuil an bás i ndán di mar theanga phobail.

Tá an dearcadh céanna acu ó thaobh na teanga de, is é sin gur cuid dá ndúchas féin í, agus tá siad ar bís le hí a fhoghlaim.

Nuair a labhair mé le Maighread Ní Dhomhnaill, deirfiúr Mhícheáil, faoin cheolchoirm ag deireadh na míosa seo caite, ba léir go raibh a bhás ag goilleadh go mór uirthi go fóill, in ainneoin beagnach bliain a bheith imithe ó cailleadh é.

I ndiaidh an Reifirméisin i 1560, ba bheag nach ndeachaigh sé i léig.

Cailleadh a thuismitheoirí agus é óg, agus cuireadh chun na hAstráile é agus é dhá bhliain déag d’aois chun cónaithe lena uncail ansin.

Chaith sé é féin isteach san fharraige, gan snámh aige: “Is iomaí uair a bhí mé i gcontúirt an bháis ón tráthnóna a léim mé isteach i seacht dtroithe uisce ar chladach uaigneach agus gan bang ar bith snámha agam.

Tá Bergman imithe ar shlí na fírinne.

Agus mé brúite isteach sa phuiteach acu, agus an fhoireann eile go léir ina luí orm, bhíos cinnte go bhfaighinn bás díreach ansin.

*** Oíche ghaofar Déardaoin a bhí ann, trácht deiridh na cathrach ag ídiú, agus muid ag cur tús leis an bpleidhcíocht.

Dá gcaithfinnse éirí gach maidin agus siúl isteach in institiúid nó eagraíocht stáit chun post a dhéanamh, gheobhainn bás mall lá i ndiaidh lae!” Taitníonn na dúshláin atá ag baint leis an bpost leis – agus admhaíonn sé nach post é do dhuine ach amháin a bhfuil “tairseach leadráin an-íseal” aige.

Fuair sí bás dhá bhliain ina dhiaidh sin.

Ba bheag nach bhfuair mé bás agus mé sa Bhoisnia ag tuairisciú ar an gcogadh thall ar a son.

Maolaíonn an ceol – mo ghlór á shíneadh chun deiridh.

Rugadh Ó hÉanaí, nó Joe Éinniú mar a tugadh air go minic, i gCarna i gConamara sa bhliain 1919 ach chaith sé an chuid is mó dá shaol ar deoraíocht, in Albain, i Sasana agus sna Stáit Aontaithe, áit ar cailleadh é sa bhliain 1984.

I dtír ar bith eile is dócha ná a mhalairt nach mbronnfaí cead pleanála ar aon fhorbairt a dhéanfadh damáiste do theanga a bhí i mbaol a báis.

Ba é sin ainm m'athar, a fuair bás beagnach fiche bliain ó shin, cé go bhfuil a ainm fós san eolaí teileafóin don teach a bhfuil cónaí orm ann.

com/watch?v=jisfIVapmMs), nuair a bhí uirthi féin agus Ronan Keating an clár a chur i láthair os comhair na céadta milliún duine? “Ní raibh mar bhíomar i ndiaidh an méid sin cleachtaidh a dhéanamh air go raibh mé ar bís le dul amach ansin agus an obair a dhéanamh.

B’as Gaeltacht Rann na Feirste é Mac Grianna agus sin an áit ar tógadh máthair Lunny, a cailleadh le gairid.

Tá bunreacht nua i gcomhair na heagraíochta ar na bacáin acu agus is léir go bhfuil sé ar bís le tabhairt faoi mhórphlean uaillmhianach a bhfuil cinneadh díreach déanta faoi.

Chas mé féin den chéad uair ar Sheán Ó Tiarnaigh, a cailleadh an mhí seo caite, ar chúrsa Gaeilge de chuid na heagraíochta Daltaí na Gaeilge (www.

Is iomaí tagairt do mheon an léigir i measc na n-aontachtaithe agus, le teacht na síochána, in áit an chaint seo a bheith ag dul i léig, tá sí le cloisteáil ar bhonn níos forleithne.

Bhí air bogadh ó Mhín na Leice, áfach, nuair a cailleadh a iníon, Eileen, go tragóideach i dtimpiste bhóthair i 1978 toisc go raibh sé céasta ag cuimhní san áit sin.

”Géilleann sí don bhrón, áfach, ar feadh soicind: “Nuair a smaoiním ar na páistí uilig a fuair bás i mo bhachlainn .

Bhí go leor daoine ann, áfach, nár chreid gur bás tionóisceach a bhí ann, go háirithe nuair a fuair beirt eile a bhí ar fhoireann Zhvania bás gan choinne go luath ina dhiaidh sin.

Tá deacrachtaí ag an snúcar agus tá sé ag síothlú.

Lasadh corradh is 400 tine sa stát ar an lá uafásach sin agus Cailleadh leo 209 duine, ar a laghad.

Dhíol mé fógraíocht do raidió bradach, fuair mé post mar chúntóir sa leabharlann, mar ghlantóir i siopa Penneys, agus an dallamullóg ba mhó a chuir mé ar éinne, d’oibrigh mé i saotharlann dísle i monarcha cairpéad ag plé le cúrsaí nach raibh tuairim agam fúthu.

Rugadh seachtar páiste ar fad san íoslach rúnda, ach bhásaigh duine acu tar éis cúpla lá ar an tsaol.

Dul ar lár, i do bheatha! Is féidir an lár a bhaint amach i bhfeithicil faoi thiomáint ceithre roth, cé go bhfuil sé deacair taisteal in aice an locha de dheasca na n-aibhneacha atá faoi thuile agus dhrochbhail na mbóithre cré.

Ní fheiceann fear ná bean ná páiste in aon cheann de na carranna anoir a bhfuil ag titim amach anseo agus mé ar tí bás a fháil brúite go fuilteach ar m’inneall féin! Scaoilfidh mé an coscán láimhe le caolsheans éigin a theacht slán! Níor thug éinne eile faoi deara a raibh ar tí tarlú dóibh féin, ach beirt.

Thit Éireannaigh ar dhá thaobh an chogaidh seo chomh maith.

Níl lucht na heolaíochta chomh dúnárasach ná chomh dígeanta in aghaidh teoiricí na ‘hidéalaíochta’ is a bhíodh, mar gheall go díreach, ar a bhfuil foghlamtha acu le glúin anuas, agus go deimhin, le blianta gairide anuas.

Is cuimhneach liom, dúirt mé leis an seanlead, tá sé básaithe ó shin, dúirt mé lem’ athair é, agus dúirt sé “tarlóidh sé sin agus tarlóidh sé go minic”.

Bhraith mé nuachtán Gaeilge uaim fosta aimsir an Oireachtais tráth ar tháinig an scéal brónach gur cailleadh Seán Mag Fhionnghaile, aisteoir iontach as Gaoth Dobhair, agus an scríbhneoir Mícheál Ó Brolcháin.

Is ar fhógraíocht a mhaireann nó a éagann nuachtán Gaeilge.

Agus tagann dán chugam i gcónaí, dán beag álainn a scríobhadh sa naoú aois - níos mó na míle bliain ó shoin! Níl a theideal ná ainm an fhile againn, ach tugann sé brí an gheimhridh leis go beacht álaínn, ina chruth Nua-Ghaeilge anseo: -----------------------Scéal liom daoibhDamh ag glaoch,sneachta síorsamhradh d'éag.

Agus smaoiním ar na cairde agus gaolta liom a chuaigh ar shlí na fírinne.

Cailleadh Michael Dwyer, criticeoir scannáin an Irish Times ar an gcéad lá d’Eanáir 2010.

Bhí tuairim is leathchéad acu fós ar marthain nuair a foilsíodh an leabhar sin níos mó ná cúig bliana déag ó shin.

, 17/2/10) go ndéanfaí gach iarracht – agus go nglanfaí gach costas breise, tá a fhios againn – an Béarla a thabhairt do na hÉireannaigh nua i mbailte móra na hÉireann, nó táimid le cailleadh is le bás a fháil ar áit na mbonn, is cosúil, agus titfidh an t-aer ar an talamh.

Is é atá againn in oidhreacht na dtaifeadtaí agus na leathanach de chur síos ar na faisnéiseoirí a théann leo, a d’fhág tionscnamh Doegen ina dhiaidh agus atá curtha inár láthair ar shlí chomh soiléir sin ag Róise, ná grianghraf, grianghraf a glacadh ag am faoi leith i saol na hÉireann ina dtairgíonn daoine a choinnigh greim – in amanna greim an fhir bháite – ar ar mhair dá gcultúr béil, samplaí de na gnéithe a ba luachmhaire leo féin: seanscéalta agus amhráin, agus, lena chois sin uaireanta, eachtraí as a saol féin.

Is é an meafar is coitianta a mbaintear feidhm as chun cur síos a dhéanamh ar an staid seo ná na “díslí calaoiseacha”.