bhídís ag labhairt na Gaeilge
they used to speak Irish
" Rud eile ba chuimhin leis faoi ná nuair a bhí An Bráthair Beausang in Áth Dara bhí foirne iománaíochta na scoile faoina chúram agus bhídís ag labhairt na Gaeilge ar pháirc na himeartha.
chun labhairt na Gaeilge a spreagadh
to encourage the speaking of Irish
An té a cheapfadh nach bhfuil a lán Gaeilgeoirí anseo i bpríomhchathair na hEorpa, an Bhruiséil, ní bheadh an ceart aige in aon chor! Ní thógann sé ach duine amháin chun labhairt na Gaeilge a spreagadh agus is iontach an rud é an "*domino effect*" a fheiceáil.
chun mo chumas cainte a fhorbairt
to develop my spoken ability
Chabhraigh sé seo go mór liom chun mo chumas cainte a fhorbairt.
pobal na Gaeilge a mhéadú
to increase the Irish-speaking community
Cén fáth ar bunaíodh é?
Bhí dhá chuspóir i gceist:
pobal na Gaeilge a mhéadú i gceantar Leath Chathail, Contae an Dúin;
freastal a dhéanamh ar riachtanaisí phobal na Gaeilge.
cumas labhartha
ability to speak
Bainim le glúin atá an-bháúil léi, ach nach bhfuil cumas labhartha againn.
Labhraíodh siad
they used to speak
Labhraíodh siad Gaeilge lena bpáistí sa dóigh is go dtabharfadh sé seans níos fearr sa tsaol dóibh.
a dtig liom labhairt leo
to whom I can speak
Mar a dúirt mé thuas, ceann de na deacrachtaí is mó atá agam ná nach bhfuil daoine ann a dtig liom labhairt leo go rialta, agus tar éis blianta fada ar an choigríoch, tá meirg ar mo chumas labhartha Gaeilge.
mo chumas labhartha Gaeilge
my ability to speak Irish
Mar a dúirt mé thuas, ceann de na deacrachtaí is mó atá agam ná nach bhfuil daoine ann a dtig liom labhairt leo go rialta, agus tar éis blianta fada ar an choigríoch, tá meirg ar mo chumas labhartha Gaeilge.
tá fonn uirthi a bheith ag labhairt
she has a desire to speak
Tá Aisling seacht mí dhéag anois agus is iad na frásaí is fearr léi faoi láthair ná "Mamaí, tuilleadh bia!" agus "Amach!" Tá Aisling ag baint triail as gach focal, is cuma faoin teanga, tá fonn uirthi a bheith ag labhairt.
chun labhairt faoin taithí a bhí acu
to speak about their experience
Thug sé cuireadh do naonúr a bhí páirteach i gcláracha réaltachta éagsúla teacht chuig preasócáid a bhí ar siúl aige sa Café Royal i Londain le gairid chun labhairt faoin taithí a bhí acu agus chun ceisteanna a fhreagairt.
a bhfuil sé ar a gcumas teanga eile a labhairt.
who are able to speak another language.
Maidir leis na Nua-Shéalannaigh a rugadh sa tír, níl ach 10% san aoisghrúpa 15-64 a bhfuil sé ar a gcumas teanga eile a labhairt.
Chinn siad ar labhairt leo
they decided to speak to them
Chinn siad ar labhairt leo faoi rud den chineál céanna a dhéanamh i Learpholl.
Labhraíomar le heagarthóir na hirise,
we spoke to the editor of the magazine,
) Labhraíomar le heagarthóir na hirise, Niall Stokes.
an dóigh le labhairt le fir
the way to speak to men
Gan paidir capaill a dhéanamh de, seo mar a nochtaíodh dó:
Go luath i mí na Samhna, ceapfar Twink mar bhainisteoir ar fhoireann sacair Phoblacht na hÉireann, cionn is go dtuigeann sí an dóigh le labhairt le fir nach ndéanann beart de réir a briathair.
ár modh cainte a athrú?
to change our way of speaking?
B’fhéidir leagan beacht atá caillte ag an aoisghrúpa seo a athbheochan? Nó meascán de gach rud?
Ar chóir dúinn Gaeilge mhianaidhme a úsáid ar an teilifís, agus glacadh leis go mbeidh sé deich mbliana eile sula mbeidh naíonáin an lae inniu ina ndéagóirí agus ag súil go mbeidh siad ag caint mar sin? An bhfuil cumhacht ag lucht scripte ár modh cainte a athrú?
Tá mo bharúil féin agamsa.
go mbeadh sé chomh maith acu Fraincis a labhairt linn.
that they might as well be speaking French to us
Ach na Francaigh – thiocfadh leo a bheith sa tír le tríocha bliain agus bíonn Béarla s’acu chomh “*t’ick*” go mbeadh sé chomh maith acu Fraincis a labhairt linn.
Labhraítí an Ghaeilge
Irish used to be spoken
Labhraítí an Ghaeilge ar fud Mheiriceá Thuaidh i measc na bpobal Éireannach agus ba mhinic a théadh sagairt Éireannacha a raibh Gaeilge acu go háiteanna mar Scranton, Pennsylvania agus go leor cathracha eile.
labhairt thar ár gceann
to speak on our behalf
Is ag leibhéal an Choimisiúin a dhéantar reachtaíocht a thionscnamh ach ní bheadh aon Choimisinéir againn le labhairt thar ár gceann ar feadh tréimhsí fada as a chéile.
dul i ngleic leis an teanga labhartha gan stró
to tackle the spoken language without difficulty
Tá teicneolaíocht nua forbartha ag an tSaotharlann Foghraíochta agus Urlabhra i gColáiste na Tríonóide, áfach, a chuirfidh ar chumas an dreama sin dul i ngleic leis an teanga labhartha gan stró.
bhuaileas bleid uirthi
I spoke to her
"Éire!" a dúirt an bhean taobh thiar den chuntar nuair a bhuaileas bleid uirthi faoi dheireadh.
mar dhea
so to speak
Bhí feachtas fuilteach na mbuamaí cairr faoi lán seoil a fhad is bhí Sealadaigh an IRA ag díriú ar "spriocanna eacnamaíochta" mar dhea - pubanna, siopaí, bancanna, etc.
geall leis
as good as, so to speak
Thuair saineolaithe go leor go mbeadh roinnt de na tíortha seo céim ar chéim leis na Stáit Aontaithe faoi lár na haoise seo, ach is í an tSín is mó atá ag fíorú na físe seo, geall leis.
mar dhea
so to speak
Bhí galldú ar siúl agus ainmneacha agus logainmneacha á ‘n-aistriú’, mar dhea, nó dá dtraslitriú, rud a chuireann craiceann níos casta ar scéal na n-ainmneacha in Éirinn).
mar dhea
so to speak
Tá grianghraf de linn uisce leis an alt seo a bhfuil na créatúir sin reoite istigh faoi ag fanacht, go foighdeach mar dhea, leis an gcoscairt.
mar dhea
so to speak
Thug muid Noam Chomsky agus liobrálaigh eile anall agus iad ag caint ar an idirbheartaíocht ach eiriceacht ghlan a bhí ann ag an am sin!
"Is aisteach an rud é, ach ba é muintir an Tríú Domhain - mar dhea - a d'imir páirt bheag ach tábhachtach sna hathruithe a rinneadh in Éirinn an tréimhse sin.
mar ó dhia
so to speak
Maidir le hÉirinn, thuig mo bheirt a leithéid de thír a bheith ann, ach is i gcúrsaí na Polainne a bhí a gcuid spéise, agus ba mise an tobar eolais a bhí faighte acu, mar ó dhia.
mar dhea
so to speak
Nuair a ceistíodh é faoi, thug sé an freagra Ultach, “No”! Ní bheidh ach beirt bhuaiteoirí – an tUachtarán, a sheas an fód in aghaidh staonairí an Pháirtí Phoblachtaigh, mar dhea, agus Michele Bachmann, a sheas an fód don Tea Party.
mar dhea
so to speak
Fágfar an pobal i dtuilleamaí an fhlaithis, mar dhea, in eireaball scuaine an bhosca vótála.
deiseanna labhartha
opportunities to speak
“Mar chuid dár bplean straitéise 2008-2010, agus arís, an beartas straitéise reatha, tá sprioc ag Glór na nGael áiseanna don fhoghlamóir agus don chainteoir Gaeilge araon, a chuidíonn le deiseanna labhartha i suíomhanna spraoi agus sóisialta a fhorbairt.
ar chumas na Gaeilge
on one’s ability to speak Irish
Is cuma cíbe áit a mbeadh an teaghlach ina gcónaí, b’fhearr i bhfad deontas a thabhairt ar chumas na Gaeilge.
labhraítí sa dúiche
used to be spoken in the district
Meastar go dtagann a ainm as focail éagsúla sna teangacha bundúchasacha a labhraítí sa dúiche ina bhfuil *Sydney* anois.
cumas labhartha
ability to speak
Cé go maíonn 43% den aoisghrúpa idir 20 agus 24 bhliain d’aois go bhfuil cumas labhartha Ghaeilge acu, níl ach 1.
ag diúltú Béarla a labhairt
refusing to speak English
Bhí sí ag diúltú Béarla a labhairt agus bhí a cairde, sna déaga, ag gáire agus ag tathaint uirthi *“Ah come on (ainm), speak English to us, come on, please”*.
gnáthdhaoine in ann labhairt fúithi
ordinary folk able to speak about it
“Bhí mé ag iarraidh cuid d’ár stair radacach a thaispeáint in áit neamhfhoirmiúil, sa dóigh is go mbeadh gnáthdhaoine in ann labhairt fúithi agus iad amach don oíche,” dúirt sé liom ag an t-am sin.
mar dhea
so to speak
Ciallaíonn an prionsabal (mar dhea) seo nach mbeadh aon bhuntáiste ag muintir na mbád thar na teifigh eile atá ag feitheamh i dtíortha éagsúla san Áise le cead oifigiúil a fháil teacht chun na hAstráile ar imirce.
is cóir dúinn í a labhairt
we ought to speak it
Is ceart dúinn a bheith bródúil as ár dteanga agus fiú más Gaeilge bhriste í is cóir dúinn í a labhairt.
mar dhea
so to speak
Léiríonn sé na coranna casta i gcinniúint an cheantair seo go bhfuil an struchtúr is sine i mBéal Feirste, an droichead ag Connswater – Abhainn Choinn (baiste as an tiarna Gaelach, Conn Ó Neill) anois i gcroílár an cheantair atá ag seasamh an fhóid (mar dhea) ar son an cheangail leis an Bhreatain.
mar dhea
so to speak
Bhí sé ar intinn agam plé a dhéanamh ar Oculus Rift, an t-amharcóir imchaite réadúlachta a bhris gach teorainn ar Kickstarter, a bhí mar scéal mór ag CES i mbliana, a ligeann do chluichirí a bheith taobh istigh de chluiche mar dhea.
ag diúltú an Ghaeilge a labhairt
refusing to speak Irish
Thart ormsa i gCois Fharraige, le deich mbliain anuas nó mar sin, tá cuid mhaith de na daoine óga ó na déaga suas ag diúltú an Ghaeilge a labhairt mar ghnáth-theanga eatarthu féin.
len iad féin a chur in iúl go feidhmiúil
for them to effectively speak
An taobh eile den scéal, ní dóigh liom go bhfuil a dhóthain inniúlachta ar an nGaeilge ag go leor de na daoine óga thart orm len iad féin a chur in iúl go feidhmiúil sa teanga áitiúil.
labhraíonn sé leis na meáin
he speaks to the media
Ní fhéadfainn a rá go dtacaím le haon fhoireann faoi leith sa Príomhshraith, cé go bhfuil bá áirithe agam le Arsenal, ar chúis éicint: is maith liom stíl stuama mheáite an bhainisteora, Arsène Wenger, nuair a labhraíonn sé leis na meáin tar éis an chluiche.
labhróidh sí leis an naíonán sin
she’ll speak to that infant
Polannais a labhróidh sí leis an naíonán sin, mar cheistigh mé í ar an ábhar sin go díreach thart ar sé bliain ó shin agus d’fhreagair sí amhlaidh mé, go diongbháilte.
labhraíodar linn go tobann
they spoke suddenly to us
D’fhéach na coda difriúla den inchinn siar ar bhotúin an tsaoil, agus labhraíodar linn go tobann trí mheán chnaipe a bhí in aice lena gcosa a chur solas ar siúl.
ar chuir mé caidéis orthu
to whom I spoke
Duine ar bith díobh sin ar chuir mé caidéis orthu, ní bheadh a fhios agam nach le bean nó fear Gaeltachta a bhí mé ag comhrá: ba shlán gach caol agus leathan acu, gach fada agus gearr, gach séimhiú agus urú.
cuma cén teanga a labhrófaí leis
no matter what language would be spoken to it
Tharlódh bac ar phaiste cuma cén teanga a labhrófaí leis.
chun labhairt go hionraic
to speak honestly
Tá leathbhliain ann ó tháinig ceathrar fear cróga chun tosaigh chun labhairt go hionraic ar Nuacht TG4 faoin mhí-úsáid gnéis a rinne an Lubhlaíoch orthu.
labhairt le baill
speak to members
Ba bhreá liom mar sin go raibh deis agam Gaeilge a labhairt le baill CCÉ na hArda i ndiaidh an taispeántas iontach a thug siad ar ardán na seaneaglaise.
dá labhrainn as Béarla
were I to speak English
Níorbh aon chinneadh domsa é labhairt as Gaelainn, ba chinneadh a bheadh ann dá labhrainn as Béarla.
dá gcuid ceoil labhairt ar a son
their music to speak for them
Ligeann siad dá gcuid ceoil labhairt ar a son.
cur ar ár son féin
to speak up defensively
Fágadh faoi bheirt againn féin cur ar ár son féin.
mar dhea
so to speak, if you please
Céim shábháilte mar dhea!
Nuair a chuaigh Úna go Cambridge an chéad uair - bhí beirt dheirfiúracha dá chuid ansin roimpi - thit sí i ngrá leis an bhaile álainn ollscoile.
dhiúltaigh sé cead cainte
he refused permission to speak
Tá tiománaí tacsaí de chuid Hampden Cabs faoi imscrúdú de bharr gur dhiúltaigh sé cead cainte do bheirt deartháireacha comhrá Gaeilge a dhéanamh sa tacsaí.
dá mbeifí ag stocaireacht as
if one were to speak one’s piece in (English only)
Cur chuige ar bhonn dátheangach is fearr mar go bhféadfaí olc a chur ar an lucht tacaíochta dá mbeifí ag stocaireacht as Béarla amháin.
mar dhea
so to speak
Athrú poirt a bhí i ndán dóibh, mar dhea, nuair a reáchtáil DiFranco ceardlann amhránaíochta agus ceoil i seanteach plandála i Louisiana – ceantar atá fréamhaithe go dlúth i stair fhoiréigneach, bhrónach, sclábhaithe Afracacha san Oileán Úr.
más ea bhí seo
so to speak were
I measc cuspóirí an chumainn más ea bhí seo:
‘*Generally to facilitate by all legitimate methods the restoration of the rural population to direct connection with the soil*’.
chuig tír nach labhraítear Béarla inti
to a non-English speaking country
Tá daoine eile ag fáil bháis ach is líonmhaire na Gaeil-Airgintínigh agus, faoi láthair, tá tuairim’s leathmhilliún Gael-Airgintíneach sa tír, an diaspóra Éireannach is mó chuig tír nach labhraítear Béarla inti.
mar dhea
so to speak
Rinne cuid acu tagairtí don dáma (mar dhea) Astrálach seanbhunaithe, Dame Edna Everidge, an carachtar ainspianta a chruthaigh an siamsóir iomráiteach, Barry Humphries, breis is leathchéad bliain ó shin.
na soithí a ní, mar dhea
to wash the dishes, so to speak/close the air quotes
Sa bhfiseán míníonn an reachtaire gur féidir é a chur ar an gcarr ar eagla go dtagann do bhean chéile abhaile go luath agus feiceann muid an fear ag léimt suas chun na soithí a ní, mar dhea.
mar bhudh ea
so to speak
Seo í caint Mhichíl Uí Choinceanainn arís:
'Tháinig sé agus bhuail sé a sháil in aghaidh an chasóg ag iarraidh i a theannadh níos fearr mar bhudh ea, agus chuir sé an clár amach bunáite ó sháil go rinn, agus ansin ar ndóigh nuair a chuir, seod isteach an t-uisce, agus mar a dúirt an t-amhrán, sloigeadh an bád ansin, agus báthadh na daoine agus scaip na caoirigh anonn 's anall.
Spreagtha chun Cainte
inspired to speak
Spreagtha chun Cainte
========
Tugann na scéalta seo misneach don bhean aonaránach sa chomhluadar a scéal féin a nochtadh, cé nach scéal é sin ach an oiread ach tráchtaireacht ar bhás a páiste féin i linn snámha.
mar dhea
so to speak
Samhlaigh go bhféadfaí lipéid ar thae luibhe, rud chomh bunúsach, ársa mar dhea, deacrachtaí nuálaithe ár linne a achoimriú i mbeagán focal.
an chuid is mó den locht ar lucht na Gaeilge
the Irish speaking community is mostly to blame
Ach is í mo thuairim féin go bhfuil an chuid is mó den locht ar lucht na Gaeilge nárbh fhiú dóibh an nuachtán a cheannach go rialta.
Ní binn béal ina thost mar sin
so it’s not good not to be speak/sing
Ní binn béal ina thost mar sin, an chéad rud ar maidin féin.
Tá Gluais Beo! Pota Focal faoi chóipcheart ag Oideas Gael, foilsitheoirí na hirise Beo!
Pota Focal Beo! Glossary is under the copyright of Oideas Gael, publishers of Beo! magazine.
