Acadamh Ríoga na hÉireann
The Royal Irish Academy
Tá foclóirí beaga tagtha amach ó Collins, Oxford agus araile, ach tá stop iomlán tagtha ar an obair ar an bhfoclóir mór Gaeilge-Gaeilge a gheall Acadamh Ríoga na hÉireann dúinn fiche bliain ó shin, gan oiread is focal amháin foilsithe go fóill.
teaghlach ríoga
royal family
Déanta na fírinne, chuirfeadh sé scanradh ort an chaoi go bhfuil náisiúnachas na Sasanach chomh dlúite leis an teaghlach ríoga agus le seónna le blas míleata.
sa Chontae Ríoga
in the Royal County
Ag tús ré Sheáin bhí contae na Mí in umar na haimléise ó thaobh fhoireann pheile an chontae de, in ainneoin thraidisiún na peile a bheith an-láidir agus an-fhada sa Chontae Ríoga.
san Acadamh Ríoga
in the Royal Irish Academy
Fiontar
=======
An tAcadamh Ríoga agus Fiontar - dhá ionad oibre atá an-éagsúil lena chéile! san Acadamh Ríoga, bhíodh sí ag obair leis an teanga, le focail, le páipéar fiú! Le Fiontar, is le cúrsaí airgeadais, gnó agus ríomhairí a bhíonn sí ag plé.
ríoga
royal
Rose Kennedy
=======
Tá cuntas mion, atá ar fheabhas ar fad, i leabhar Maier ar an chaidreamh rómansúil cinniúnach a bhí ag Kathleen "Kick" Kennedy, a thit i ngrá agus a phós Protastúnach a bhí gaolta le teaghlach ríoga na Breataine.
Acadamh Ríoga na hÉireann
the Royal Irish Academy
Tá go leor gaiscí tábhachtacha déanta aige a bhféadfadh sé maíomh astu, áfach, dá mba mhian leis: is iar-Ghobharnóir é ar Bhanc Ceannais na hÉireann, iar-Rúnaí ar an Roinn Airgeadais, iar-Uachtarán ar Acadamh Ríoga na hÉireann, iar-Chathaoirleach ar APSO, iar-Sheanadóir, iar-Sheansailéir ar Ollscoil na hÉireann, príomhchomhairleoir Sheáin Lemass nuair a bhí Éire ag plé ballraíochta sa Chómhargadh (mar a bhí air ag an am).
Acadamh Ríoga Ibéarnach
Royal Hibernian Academy
Sa 174ú taispeántas bliantúil, a bhí ar siúl san Acadamh Ríoga Ibéarnach ag tús an tsamhraidh, bhí suas le míle saothar ealaíne ó dhaoine éagsúla le feiceáil, agus go leor stíleanna difriúla.
Acadamh Ríoga
the Royal Irish Academy
Ní raibh mé in ann breathnú air mar mháchail faoin am sin ach bhraith mé imeallach agus tá sé an-íorónta dom anois go bhfuil mé le fada in aois tuismitheoirí na mac léinn agus tá mé mar chuid den *establishment*!
"Toghadh mé mar bhall den Acadamh Ríoga le déanaí, tá mé i mo léachtóir sinsearach; tá mé i mo chónaí in áit ina bhfuil na tithe an-daor, cé nach raibh nuair a cheannaigh mé mo cheannsa.
rìoghail
royal
Agus tá an scéal mar an gcéanna i gcás Ghaeil na hAlban chomh maith, mar go bhfuil Am Mòd Nàiseanta rìoghail acusan.
gairdíní an vile ríoga
the gardens of the royal villa
Tráthnóna tais amháin, tháinig grúpa beag againn le chéile ag Piazza San Francesco (dála an scéil, tá bialann *pizza *iontach maith ansin) agus thug muid aghaidh ar Parco della Villa Reale (ciallaíonn sé sin “gairdíní an vile ríoga”).
sa Chabhlach Ríoga
in the Royal Navy
Bhí saighdiúir amháin, Paddy O’Mara, páirteach i gCeannairc Inbhear Gordon sa Chabhlach Ríoga i 1931.
Liostáil sé sa Chabhlach Ríoga
he enlisted in the Royal Navy
Liostáil sé sa Chabhlach Ríoga le troid in aghaidh na bhfaisisteach arís agus cuireadh ar ais go dtí an Ibéir é, áit a raibh sé ar dualgas i gCaolas Ghiobráltair.
Ospidéal Ríoga Chill Mhaighneann
in the Royal Hospital Kilmainham
Lean Derek Culley air ag péintéireacht go páirtaimseartha agus bhí taispeántas mór dar teideal “Five Years of Culley” aige in Ospidéal Ríoga Chill Mhaighneann i mBaile Átha Cliath i 1989.
marc ríoga
royal mark
I dtús báire bhí bratach na dtaoiseach aontaithe ann agus meirge coilíneach (mar chomharthaí cosantacha do longa i gcoinne na n-údarás a sciob aon rud nach raibh marc ríoga air).
cairt ríoga
royal charter
Ceiliúradh lá breithe Learphoill ar an 28 Lúnasa i mbliana mar b’ar ar an dáta sin sa bhliain 1207 a shínigh an Rí John cairt ríoga a thug aitheantas oifigiúil don áit mar bhuirg.
don iar-bhád ríoga Britannia
for the former royal boat Britannia
Tá ionad siopadóireachta ollmhór darb ainm Ocean Terminal ann freisin a bhfuil leaba ancaire don iar-bhád ríoga Britannia in aice leis.
aontú na banríona
royal assent
Tugann sé aontú na banríona ar reachtaíocht úr (sin é, dearbhaíonn sé go bhfuil an bhanríon sásta le pé reachtaíocht is mian leis an rialtas a rith), socraíonn sé na ceapacháin is sinsearaí sna príomhúdaráis náisiúnta agus feidhmíonn sé mar ardcheannasaí ar fhórsaí cosanta na hAstráile.
seachas eachtrannach ríoga
instead of a royal foreigner
Tá siad ag tnúth leis an lá a bheidh duine a rugadh agus a tógadh san Astráil ina cheann stáit, seachas eachtrannach ríoga a bhfuil cónaí air nó uirthi ar an taobh eile den domhan.
seachas eachtrannach ríoga
instead of a foreign royal
Mar chomhtharlú, mar dhea, tá an-chosúlacht idir an moladh seo agus polasaí Pháirtí an Lucht Oibre – an páirtí arb é Kevin Rudd a cheannaire!
Le blianta fada anuas, léirigh – agus léiríonn – na pobalbhreitheanna ar tugadh fúthu i leith na ceiste áirithe seo go bhfuil formhór mhuintir na hAstráile i bhfách leis an aidhm go mbeidh duine a rugadh agus a tógadh san Astráil, seachas eachtrannach ríoga, ina cheann stáit.
de rítheaghlaigh na hEorpa
of the Royal families of Europe
Ghlac beirt bhall chonspóideacha de rítheaghlaigh na hEorpa páirt lárnach i bhforbairt na himpireachta nua seo.
Chabhlach Ríoga
Royal Navy
Ghabh long de chuid Chabhlach Ríoga na hAstráile an bád ar 15 Aibreán, chomh luath is a tháinig sé taobh istigh dár gcuid uisce teorann.
ríoga
royal
Nuair a shocraigh Louis XIV an chúirt ríoga a bhogadh ó St Germain go Versailles in 1682, chaill an baile cuid den stádas a bhí aige mar ‘ville royale’.
teaghlach ríoga
royal family
Is cinnte nach bhfuil sé de chleachtas ag teaghlach ríoga Shasana a leithéid a dhéanamh!
rítheaghlach
of royal households
‘Spórt na Ríthe’ a thugtaí ar an ngrafainn, nó rásaíocht na gcapall, tráth, óir ba iad baill rítheaghlach agus dream na hardaicme, i Sasana go háirithe, ba mhó a chuir an capall folaíochta chun cinn agus a chuir ord agus eagar ar spórt na rásaíochta capall, spórt a théann siar na mílte bliain.
fuil ríoga
royal blood
Cé nach fuil ríoga a ritheann trí mo chuislíse chomh fada le m’eolas, ba mhinic mé ag freastal ar rásaí capall in éineacht le m’athair le linn m’óige.
rímháthair
royal mother
Is í an bhanríon Eilis Príomh-Choirnéal The Irish Guards agus bhí ceangal láidir ag an rímháthair leis an reisimint fosta; ag a tórramh i 2002, d'iompar ochtar Irish Guards a cónra, beirt acu as an Phoblacht.
teaghlaigh ríoga
royal family
Cloisim daoine ar RTÉ ag plé cuairt na banríona ar Éirinn roimh i bhfad, ach ní chloisim éinne i mbun scagtha faoi ról an teaghlaigh ríoga sa mharú in Afganastáin agus i dtíortha eile.
Rí-Thaighleach
royal family
Fair play di – pé eile faoi, tuigeann Rí-Thaighleach na Breataine cumhacht an tsiombalachais.
heitleoige ríoga
royal flight
Ba thomhaiste freisin an fháilte a d’fhear mo chomharsa ag bun staighrí na heitleoige ríoga roimpi - rinne an Tánaiste an beart le dínit.
Ríoga
royal
Gidh ea, ní miste dó tagairt bheag a dhéanamh dá Mórgacht Ríoga Impiriúil Chorgiach agus don fhear a raibh sí ag brostú abhaile as Éirinn chun an leaba a chóiriú dó i dTeach Buckingham.
saol agus dualgais an teaghlaigh ríoga
life and duties of the royal family
Ábhar maith scríofa is ea saol agus dualgais an teaghlaigh ríoga.
Agus tuairisc an chromáin ríoga curtha ag
having inquired about his royal hip
Agus tuairisc an chromáin ríoga curtha ag Scott, thug sé le fios go ndeachaigh sé féin ar mhuin eilifinte cúpla geábh, ach nár scaoil sé urchar fúithi riamh.
ar iompar agus ar bhéascna ríoga
of royal behaviour and custom
Bíodh sí mar atá, tuigeadh domsa gainne m'eolais ar iompar agus ar bhéascna ríoga tar éis ghabháil an leithscéil.
Oidhreacht na ríthe
it’s the royal thing to do
Oidhreacht na ríthe an tseilg.
an bheirt bhan ríoga seo
these two royal women
Rinne scaifte dílseoirí ionsaí ar an bhuíon a chuir an mana agus an bhratach in airde le casúir agus le hairm eile i mionchogadh gairid an dá Bhanríon, ach tá cosúlachtaí idir an bheirt bhan ríoga seo.
shíolraíonn clann ríoga na Sasana
the English royal family descend
Ní luaitear go minic gur de shliocht na Gearmáine a shíolraíonn clann ríoga na Sasana, dálta clanna ríoga eile ar mhór-roinn na hEorpa.
dálta clanna ríoga eile
like other royal families
Ní luaitear go minic gur de shliocht na Gearmáine a shíolraíonn clann ríoga na Sasana, dálta clanna ríoga eile ar mhór-roinn na hEorpa.
trí ríshliocht na Danmhairge
through the Danish royal family
Is é Prince Philip a col ochtair trí *Queen Victoria*, gan trácht ar an bheirt acu a bheith ina gcol seachtair fosta trí ríshliocht na Danmhairge! Tá finscéal eile a bhaineann le Naitsithe, le dúnmharú Diana, le hairgead agus go leor eile ceangailte leis na Windsors (d'athraigh siad an t-ainm ó Saxe-Coburg Gotha i 1917) ach ní luaitear sin i lúib na galántachta.
ríoga
royal
Bunaíodh coimisiún ríoga leis an gcás a scagadh agus léiríodh ann go raibh an fhianaise fhóiréinseach thuas go hiomlán lochtach.
seoladh an árais ríoga a fháil
to obtain the address of the royal residency
Ní raibh le déanamh agam ansin ach glaoch ar oifigí an rialtais i mBúcaraist, rud a rinne mé, le seoladh an árais ríoga a fháil.
ná a fear céile ríoga
nor her royal hubby
Agus is léir nach raibh Kate féin, ná a fear céile ríoga, róshásta go raibh brollach s’aicise ar taispeáint ar an idirlíon le go ndéanfadh daoine googleáil air.
an brollach ríoga nocht
the bare royal bust
Ach is é is mó a bhí ag cur as don bheirt ná go raibh an brollach ríoga nocht ar taispeáint sa Réalta ar fud na hÉireann.
a neart agus a ríchathaoir agus a mhórchumhacht
his strength, his royal seat, and his great power
” Samhlaígí drochoíche Shathairn in Oirthear Bhéal Feirste:
Ansin chonaic mé an beithíoch ag éirí as an bhfarraige, agus deich n-adharc agus seacht gceann air, agus deich gcoróin ar a dheich n-adharc, agus ainmneacha diamhaslacha ar a chinn… agus thug an dragan dó a neart agus a ríchathaoir agus a mhórchumhacht.
An Pósadh Ríoga
the royal marriage
An Pósadh Ríoga agus Suim sa Ghaeilge
===============
“Thosaigh muid cúrsa eile le blaiseadh ar an Ghaeilge a thabhairt,” a mhínigh sí.
coimisiún ríoga
a royal commission
An Mheitheal in Aghaidh na Córa
==============
Cuireadh go mór leis an amhras faoin bhfíorasc nuair a cruthaíodh le linn coimisiún ríoga ar na póilíní in NSW go raibh cuid de na bleachtairí a bhí i gceannas ar an bhfiosrúchán in éadan Seisear na Cróite lárnach san ‘éilliú sistéamach’ san fhórsa.
gur ceart droichead in oirthear na cathrach a bhaistiú as an leanbh úr ríoga thall
that it’s right to call a new bridge in East Belfast after the new royal child over beyond
Mhol sé ráiteas ó Naomi Long, Pháirtí an Alliance, gur ceart droichead in oirthear na cathrach a bhaistiú as an leanbh úr ríoga thall cionn is go gcuirfeadh sé isteach ar phoblachtaigh.
Is ball de theaghlach ríoga na hAstráile mé mar sin
I’m a member of the A. royal family then
“Is ball de theaghlach ríoga na hAstráile mé mar sin!” a dúirt sé ar an toirt.
Acadamh Ríoga
Royal (Irish) Academy
Bhí mé ag obair san Acadamh Ríoga thuas i mBaile Átha Cliath agus leis an iris Comhar ag an am.
rítheaghlach na Breataine
the British royal family
Ba mhór an tóir a bhí ar shaothar John Lavery, arbh as Béal Feirste ó dhúchas dó (1856), nuair a rinne sé an pictiúr seo agus i measc a chuid cliant bhí rítheaghlach na Breataine, polaiteoirí móra agus na huaisle.
Teamhair na Ríthe a réabadh
to rip royal Tara apart
Ní bheadh Éire sa riocht ina bhfuil sí dá mbeadh spiorad an niachais beo inár measc; ní ligfí do na húdaráis Teamhair na Ríthe a réabadh; ní ligfí don Triúracht (Troika) cos a leagan ar thalamh bheannaithe na hÉireann.
Coláiste Ríoga na Máinlianna
The Royal College of Surgeons
Ag ócáid i mBaile Átha Cliath ag tús mhí Eanáir, rinneadh an ceangal stairiúil idir an iománaíocht agus Coláiste Ríoga na Máinlianna a chomóradh.
Tá Gluais Beo! Pota Focal faoi chóipcheart ag Oideas Gael, foilsitheoirí na hirise Beo!
Pota Focal Beo! Glossary is under the copyright of Oideas Gael, publishers of Beo! magazine.
