fuaimniú binn ======= Ní chuirim aon spéis i gcúrsaí spóirt sa mbaile, ach is breá liom sa tír úr seo a bheith i lár na páirce gach "Spórt an tSathairn" le glór darb ainm Seán Bán.

Corruair, bíonn fuaimniú ceart na bhfocal ina chnámh spairne eadrainn, ós rud é go bhfuil blas na Mumhan ar a chuid Gaeilge siúd agus blas Chonamara ar mo chuidse.

Ní bhíonn na focail i gcónaí mar an gcéanna - tagann athrú mór orthu agus ar a bhfuaimniú, abair nuair a thagann alt nó réamhfhocal rompu, nuair a bhíonn séimhiú agus urú i gceist.

"Ar ndóigh, níl sí a chor ar bith," arsa Raffealla Ramini liom, "agus tá difear mór idir an litriú agus an fuaimniú.

*Dún an Doras *an t-ainm atá ar an gceann is fearr ar fad acu; de réir traidisiúin, fuaireadar a n-ainm de bharr fógra a bhí scríofa ar dhoras an leithris i dteach tábhairne! Faraor, ní channann an t-amhránaí i nGaeilge mórán, cé go bhfuil guth binn aoibhinn aici, ach rinne sí "Seoladh na nGamhna" a thaifeadadh le déanaí (thugas cabhair di leis an bhfuaimniú), agus tá súil agam go gcuirfidh sí lena stór amhrán Gaeilge.

Nuair a bheadh an téacs tugtha linn againn, agus an fhoghraíocht soiléir, chanfadh sise an t-amhrán cúpla babhta agus ansin, leanfadh muidne di.

Chomh maith leis na foinsí scríofa, is cuid iontach tábhachtach den fhianaise fuaimniú áitiúil na n-ainmneacha sa lá atá inniu ann.

Éireannach, Thomas Fitzgerald, a bhunaigh Innisfail in 1880 ach tá an litriú agus an fuaimniú mícheart (fuaimnítear an focal mar bheadh focal Béarla ann).

Cuidíonn an amhránaíocht liom agus mé ag obair ar fhoghraíocht le mo rang, nó fiú chun pointe gramadaí a mhíniú.

Tá an fhoghraíocht Ghàidhlig ag muintir na háite go fóill, cé go bhfuil an litriú “Tomintoul” ann sa Bhéarla.

I gcás na Gaeilge de, is áis iontach foghlama iad na podchraolta seo siocair go dtig leat foghraíocht na bhfocal a chluinstin fad is atá tú á léamh.

ie go mbeidh ar chumas an léitheora a phointeoir a chur ar na focail ar mian leis a bhfuaimniú a chloisteáil – ar aon suíomh greasáin ar domhan – agus go ndéanfar an tsintéis ar an toirt i nGaeilge bhreá dhúchasach an ríomhchainteora.

Ach taispeánann sé tábhacht na foghraíochta.

Feictear dó go mbíonn difríochtaí móra foghraíochta, deilbhíochta, gramadaí, agus comhréire idir an dá chineál Gaeilge.

Ba iomaí teanga a bhí san ollscoil sin fad a mhair sí, ach bíodh go samhlaítear teanga na Gaeilge anois leis an imeallbhord thiar go háirithe, ba i lár na hÉireann a bhí nead gach canúna, ba ansin a theagmhaigh gach fuaim, gach foghar is gach focal lena chéile.

I measc na ngnéithe lárnacha léirithe ann tá an t-alt agus inscne ainmfhocail; an tuiseal ginideach, an chopail ‘is’; briathra rialta agus na cinn neamhrialta; foghraíocht agus litriú; míonna agus laethanta; suíomh agus gluaiseacht; na hairde; aidiachtaí; uimhreacha ; forainmneacha pearsanta; forainmneacha réamhfhoclacha; aidiachtaí sealbhacha; réamhfhocail shimplí; réamhfhocail shimplí móide an t-alt.