na hAontachtaithe bunreachtúla
the constitutional Unionists
Tá troid fhíochmhar ar siúl idir na hAontachtaithe bunreachtúla, sprid an ghnáthphobail s'acu in ísle brí (agus is rud an-chontúirteach é seo, rud nach dtug náisiúnaithe a n-aghaidh mar is ceart air go fóill).
deighilt bhunreachtúil
constitutional separation
An-smaoineamh, déarfá, ach de ghnáth ní shamhlófá tionscadal den sórt seo leis na Poblachtaigh choimeádacha, mar gheall ar an deighilt bhunreachtúil idir stát agus eaglais a bhíonn mar mhaide mullaigh acu ina gcuid fealsúnachta.
an Chúirt Bhunreachtúil
the Constitutional Court
D'éirigh leis é sin a dhéanamh mar gur rialaigh an Chúirt Bhunreachtúil i 1976 nach raibh sé de chead ag an stáisiún náisiúnta teilifíse, RAI (Radio Televisione Italiana) monaplacht a bheith aige i réimse na craoltóireachta náisiúnta a thuilleadh.
an páirtí náisiúnaíoch bunreachtúil is mó
the biggest constitutional nationalist party
"Ag breathnú ar an chomhthéacs iar-Chomhaontú Aoine an Chéasta, leis na hathruithe atá ag tarlú sa tír seo agus ar fud na hEorpa, níl aon dul as ach go mbeadh an páirtí náisiúnaíoch bunreachtúil is mó sna 26 Chontae ag daingniú na dáimhe atá aige cheana leis an pháirtí náisiúnaíoch bunreachtúil is mó sna Sé Chontae," arsa Malcolm Byrne, comhairleoir de chuid Fhianna Fáil i nGuaire, Contae Loch Garman atá ar dhuine den dream atá ag iarraidh go mbeadh diminsean uile-Éireann ag baint le Fianna Fáil.
bunreachtúil
constitutional
Is léir, mar sin, go raibh gach gné den ghluaiseacht náisiúnta ann, idir na réabhlóidithe agus an lucht bunreachtúil, agus go minic bhí forluí ann leis an lucht cultúrtha.
an pholaitíocht bhunreachtúil
constitutional politics
Cinnte tá neart cúiseanna le bheith ag spochadh as Sinn Féin, a fhad is atá siad ag iarraidh bogadh ó *frisson *na streachailte armtha go dtí an pholaitíocht bhunreachtúil, ó na cótaí *duffle *go dtí na cultacha Armani.
bunreachtúil
constitutional
Deir campa amháin nach bhfuil le déanamh ach corrcheartúchán anseo is ansiúd, agus deir an taobh eile - Éire ina measc - gur comhlacht flaitheasach an chomhdháil idir-rialtasach agus nach mbeadh sé "bunreachtúil" gan gach ceist agus gach gné de gach ceist a oscailt don athphlé.
seachas leasú bunreachtúil
instead of a constitutional amendment
Is cinnte go scoiltfeadh reifreann ar an cheist pobal an stáit seo agus tá an ceart acu siúd a mholann díriú ar reachtaíocht nua seachas leasú bunreachtúil.
bunreachtúil
constitutional
"Ní páirtí ceart bunreachtúil go fóill iad Sinn Féin," a dúradar.
an dúshraith bhunreachtúil
the constitutional base
Ba cheart, dar liom, a bheith sásta leis na doiciméid is tábhachtaí a bheith ar fáil i nGaeilge, na conarthaí agus a leithéid; an dúshraith bhunreachtúil.
cheist an bhunreachta
the constitutional question
Tá impleachtaí móra ag baint le cur i bhfeidhm an Review of Public Administration ar dhá leibhéal, leibhéal “cheist an bhunreachta” agus leibhéal an ghnáthshaoránaigh.
i bhfráma bunreachtúil na Spáinne
in Spain’s constitutional framework
Mar sin, beidh sé iontach suimiúil a fheiceáil an mbeidh spás ann do náisiún Catalónach, agus b’fhéidir do náisiúin eile, i bhfráma bunreachtúil na Spáinne amach anseo.
i bhfráma bunreachtúil na Spáinne
in Spain’s constitutional framework
Mar sin, beidh sé iontach suimiúil a fheiceáil an mbeidh spás ann do náisiún Catalónach, agus b’fhéidir do náisiúin eile, i bhfráma bunreachtúil na Spáinne amach anseo.
i bhfráma bunreachtúil na Spáinne
in Spain’s constitutional framework
Mar sin, beidh sé iontach suimiúil a fheiceáil an mbeidh spás ann do náisiún Catalónach, agus b’fhéidir do náisiúin eile, i bhfráma bunreachtúil na Spáinne amach anseo.
ar cheist an Bhunreachta
on the Constitutional question
Dalta na bpáirtithe polaitíochta ó thuaidh, is beag difear a bhíodh idir polasaithe na bpáirtithe polaitíochta i Holyrood (ciallaíonn *rood* crois, dála an scéil) seachas ar cheist an Bhunreachta.
ar cheisteanna bunreachta
on constitutional matters
Den chéad uair riamh, is beag caint atá ar cheisteanna bunreachta ó thuaidh - táthar ag caint ar tháillí uisce, ar oideachas, ar na gnéithe atá lárnach i saol gach duine.
rud a sháraíonn prionsabail an dlí bhunreachtúil
something which violates constitutional law
Má dhiúltaítear d’iarratas atá déanta ag dídeanaí ar son a leanaí, ní féidir leis achomharc in aghaidh an chinnidh a chur faoi bhráid boird neamhspleách, rud a sháraíonn prionsabail an dlí bhunreachtúil agus an dlí nádúrtha, dar leis an Dr.
a bhfuil bunús bunreachtúil faoi
which has a constitutional basis
Ach is é an t-adhmad is mó atá le baint as Conradh Liospóin ná go mbunófar ollstát feidearálach a bhfuil bunús bunreachtúil faoi – nó “Stáit Aontaithe na hEorpa”, mar a thugtar air go coitianta – agus gur saoránaigh an Aontais a bheas ionainn uilig feasta.
cad é faoi chearta bunreachtúla
what about constitutional rights
Cad é a tharlódh, mar shampla, dá vótálfadh tromlach na ndaltaí ar son oideachas trí Bhéarla agus tromlach a dtuismitheoirí ar son oideachas trí Ghaeilge
(nó a mhalairt)? Ar leor móramh simplí do na daoine a chaitheann vóta le cinneadh a dhéanamh bealach amháin nó bealach eile nó an gcaithfear móramh de phobal na scoile uilig a bheith ann? Cad é a tharlódh dá mbeadh móramh de na vótóirí ar mhalairt tuairime ó phátrúin na scoile? Nach bhfuil cearta an phátrúin ar shainspiorad na scoile a roghnú mar chuid den dlí? Dá mbeadh móramh ar son oideachas trí Bhéarla cad é faoi chearta bunreachtúla agus dlíthiúla mhuintir na Gaeltachta - fiú más mionlach iad - ar oideachas trí Ghaeilge? Is í an fhadhb is mó leis an suirbhé seo ná nach bhfuil a fhios ag na daoine atá ag vótáil (nó i mbun baghcait fiú) cá luíonn an suirbhé mar chuid den phróiseas leis an fhadhb teanga a réiteach.
monarcacht bhunreachtúil
constitutional monarchy
Is monarcacht bhunreachtúil í an Astráil arb é monarc na Ríochta Aontaithe a ceann stáit.
géarchéim bhunreachtúil
constitutional crisis
Ach sa bhliain 1975 bhí géarchéim bhunreachtúil san Astráil de bharr gur dhiúltaigh an seanad glacadh leis an gcáinaisnéis a chuir an rialtas faoina bhráid an bhliain áirithe sin.
leasú bunreachta is casta
the most complicated constitutional amendment
Ní haon áibhéil a rá gurb é Conradh Liospóin an leasú bunreachta is casta a cuireadh os comhair mhuintir na hÉireann riamh agus ná déanaimis dearmad gur leasú ar ár mbunreacht atá ann.
bunreachtúil
constitutional
Ó 1922 ar aghaidh bronnadh saoránacht na hÉireann ar gach duine a rugadh sa Stát ach i 2004 chuir rialtas Bertie Ahern leasú bunreachtúil faoi bhráid an phobail a d’athródh cúrsaí sa mhéid is nach mbeadh ceart ag leanaí a shaolófaí in Éirinn chun saoránachta ach amháin ar choinníoll go mbeadh duine dá dtuismitheoirí ina shaoránach sa stát.
bunreachtúil
constitutional
Dúradh go fiú i dTuarascáil a d’eisigh dream saineolaithe a bhunaigh an Rialtais dhá bhliain ó shin, nach bhfuil aon chosc bunreachtúil ar a leithéid a dhéanamh.
cearta bunreachtúla
constitutional rights
Ba sna nuachtáin Bhéarla a tharla an díospóireacht faoi chostaisí aistriúcháin agus cearta bunreachtúla phobal na Gaeilge agus níor mhiste a rá go raibh cuid de bunaithe ar aineolas is ar chlár oibre folaithe.
tacaíocht bunreachtúil
constitutional support
Níl tacaíocht bunreachtúil ag an teanga ó thuaidh; ní úsáidtear mórán í sa tseirbhís phoiblí, ní theastaíonn sí le dul i mbun bunmhúinteoireachta, tá jabanna sna meáin Ghaeilge níos teoranta ná mar atá ó dheas.
bunreachtúla
constitutional
Elaine Byrne ag agóid go tréan ar son athruithe bunúsacha bunreachtúla a chuirfeadh, dar léi, cuma úrnua ar fhorais pholaitiúla na tíre agus a thabharfadh ar oifigigh an stáit a bheith ionraic, freagrach agus iad i mbun a gcuid dualgas.
bunreachtúla
constitutional
Is faoin Ard-Chúirt amháin atá sé rialú a dhéanamh ar chearta bunreachtúla.
leasuithe bunreachtúla
constitutional amendments
Chuir an Lucht Oibre roinnt mhaith leasuithe bunreachtúla i bhfeidhm fosta a d’athraigh rialú na Breataine go mór agus a cheaptar a bheidh i measc na n-athruithe is mó a fhágfaidh siad san fhadtéarma.
dualgas Bunreachta
constitutional obligation
Rialaigh an Chúirt ar an 6 Bealtaine nach bhfuil aon dualgas Bunreachta ann, go ginearálta, ionstraimí reachtúla a bheith ar fáil i nGaeilge.
bunreachtúla
constitutional
In ainm an ‘chogaidh ar sceimhle,’ tá an t-uafás reachtaíochta tugtha isteach ag an seanadóir neamhspleách ó Connecticut ó bhí 9/11 ann a bhfuil bonn bainte aige de chearta bunreachtúla na saoránach ansin.
bunreachtúil
constitutional
” Go deimhin nuair a liostálfaí na buanna agus na deiseanna oifigiúla atá ag an Ghaeilge anseo, dar leis, ba dheacair a chreidiúint go bhféadfadh sí a bheith faoi bhrú nó i mbaol ar bhealach ar bith; idir aitheantas Eorpach, aitheantas bunreachtúil mar phríomhtheanga oifigiúil, Acht Teanga, Aire agus Roinn Rialtais a bhfuil an teanga mar chúram ar leith orthu, stáisiún teilifíse is raidió agus dhá nuachtán.
Bunreachtúil
Constitutional
Séard atá insna Boird Oideachais seo ná Coiste Bunreachtúil Dleathach le cumhachtaí, freagracht, agus le rialacha.
dualgas reachtúil
constitutional obligation
” Rinne Údarás na Gaeltachta fíor-dhrochjab den dualgas reachtúil a bhí is atá ar an eagraíocht maidir le caomhnú na Gaeilge sa nGaeltacht go dtí seo.
bunreachtúil
constitutional
Gheall an Lucht Oibre go mbunóidís comhthionól bunreachtúil a dhéanfadh scrúdú ar an bhunreacht ar fad agus a dhéanfadh moltaí dá thoradh sin.
bunreachtúla
constitutional
”
An toradh tubaisteach a bhí ar na hathruithe is ea nach bhfuil an státchóras in acmhainn na dualgaisí reachtúla agus bunreachtúla atá orthu, i dtaobh na Gaeilge, a chomhlíonadh.
bunreachtúil
constitutional
Tháinig socrú (doiligh) bunreachtúil ar cheist an Tuaiscirt tar éis sos cogaidh na nóchaidí.
i riocht bunreachtuil
in constitutional form
Agus fé dheireadh fuarthas Fuascailt na faidhbe i riocht bunreachtuil.
dlí an Bhunreachta
constitutional law
Ba é Troy Davis an 1,269ú duine a cuireadh chun báis sna Stáit Aontaithe ó 1976, nuair a thug na cúirteanna cead do na stáit agairt an bháis a úsáid arís, tar éis sos ceithre bliana nuair a rialaigh Cúirt Uachtarach na Stát Aontaithe go raibh sé in aghaidh dlí an Bhunreachta.
bunreachtúla
constitutional
Le cúlra dlí na beirte, bhíodar cáilithe go maith le dualgaisí bunreachtúla na huachtaránachta a chomhlíonadh.
bunreachtúil
constitutional
Tá athleasú ó bhun go barr de dhíth (sin é an fáth a bhfuil súil agamsa go leanfar leis an choinbhinsiún bunreachtúil sa tír seo an bhliain seo chugainn).
Leasú an Bhunreachta
constitutional reform
Leasú an Bhunreachta
===========
Is iontach an scéal é, ach níl aon tagairt do mhuintir dhúchais na hAstráile sa bhunreacht, cáipéis bhunaidh na tíre.
tréas bunreachtúil
constitutional treachery
Dhiúltaigh Lincoln íde speisialta a thabhairt dos na Stáit theas agus é beag beann beagnach ar a gcuid tréas bunreachtúil, agus dhiúltaigh Andy an t-idirdhealú céanna a dhéanamh ina shearmóin.
Comhdháil an Bhunreachta
the constitutional conference
Comhdháil an Bhunreachta
========
Gheall Fine Gael agus an Lucht Oibre araon go gcuirfidís athruithe móra ar an bhunreacht.
a chur ar bonn bunreachtúil
placing on a constitutional footing
Is níor chuala mé aon rud faoi na Coistí Dála a chur ar bonn bunreachtúil nó seasamh níos fearr a thabhairt dóibh.
hathrú bunreachtúil
constitutional change
Go bunúsach, tá an rialtas ag moladh go nglacfaí le hathrú bunreachtúil a thabharfadh cead don stát cur isteach ar shaol an teaghlaigh níos furasta maidir le ceisteanna a bhaineann le cúram páistí.
aontacht bhunreachtúil
constitutional unity
Níorbh í aontacht bhunreachtúil Mheiriceá ná fuascailt na sclábhaithe daite ná duais na huachtarántachta féin príomhaidhm Abraham Lincoln ina shaol.
cearta bunreachtúla
constitutional rights
Ina áit sin, d’éirigh leis na Poblachtaigh “saoirse” agus “cearta bunreachtúla” a chur chun tosaigh.
aon chúis bhunreachtúil ann
no constitutional reason
Níl aon chúis bhunreachtúil ann nach mbeadh vóta ag gach saoránach i roghnú na Seanadóirí.
stair bhunreachtúil na hÉireann
Irish Constitutional history
Chuirfeadh an saol mór béim ar líofacht Hogan ós rud é go labhraíonn sé go poiblí go minic ag comhdhálacha éagsúla a bhaineann le stair bhunreachtúil na hÉireann.
Léigh seisean na leasaithe bunreachtúla againne
he saw our constitutional reforms
Léigh seisean na leasaithe bunreachtúla againne a bhain le “ceart na mbeo gan bhreith” agus níor éirigh leis iad a thuiscint ós rud é gur thug an Bunreacht céanna cosaint dóibh in áit amháin agus cead dá máthracha iad a dhúnmharú lasmuigh den Stát in áit éigin eile.
níor ceistíodh i gceart na himpleachtaí bunreachtúla
the constitutional implications were not questioned
Dar liomsa rinne Gluaiseacht na Gaeilge botún straitéiseach ag an am: tógadh seasamh láidir ina aghaidh deireadh a bheith curtha le Gaeilge éigeantach sna scrúduithe agus níor ceistíodh i gceart na himpleachtaí bunreachtúla agus eile a d’eascródh as deireadh a bheith curtha le riachtanas Ghaeilge sa státseirbhís.
a dhualgas reachtála agus a dhualgas bunreachtúil
its legal and constitutional obligations
Creidim féin go mba cheart go mbeadh 20% ar a laghad in ann a gcuid oibre a dhéanamh gan stró liomsa nó leatsa tré Ghaeilge ionas go mbeadh an stát in ann a dhualgas reachtála agus a dhualgas bunreachtúil a chomhlíonadh.
An Coinbhinsiún ar an Bhunreacht
the Constitutional Commission
Anois, tá glactha ag An Coinbhinsiún ar an Bhunreacht le mo dhintiúir.
an timpeallacht bhunreachtúil
the constitutional environment
Measann Aontachtaithe go fóill gur cruthaíodh Reich Míle Bliain i 1921 agus nach ceadmhach aon athrú cé go bhfuil an timpeallacht bhunreachtúil, pholaitiúil, shóisialta, mhorálta, thart orthu athraithe as a riocht mar sin, faigheann tú fir an lae inné, Michael Mc Gimpsey agus Tom Elliott ag rá go gcuirfeadh sé deireadh le Comhaontú Aoine an Chéasta (Mc Gimpsey) agus
“Ní thugann Uachtarán na hÉireann ionadaíocht do mhuintir Thuaisceart Éireann.
measann saineolaithe ar dhlí bunreachtúil
constitutional law experts feel
Chuir rialtas slacht ar fhoclaíocht an bhille chun é a neartú in éadan dúshláin, ach measann saineolaithe ar dhlí bunreachtúil go bhfuil cinneadh na hArd-Cúirte idir dhá cheann na meá.
fuascailt fadhbanna bunreachtúla éagsúla a leigheas
to put to rest the settlement of various constitutional problems
Teastaíonn uaidh sa leabhar seo fuascailt fadhbanna bunreachtúla éagsúla a leigheas.
ceart bunreachtúil
constitutional rights
Brown go bhfuil Rialtas na Stát Aontaithe ag iarraidh imní a chur ar dhaoine i dtaobh na sceimhlitheoireachta sa dóigh is go mbeidh siad sásta cuid dá gcuid ceart bunreachtúil a ghéilleadh.
go ngearrfar an sean-nasc bunreachtúil
that the old constitutional tie will be severed
Tá gach cosúlacht ar an scéal go ngearrfar an sean-nasc bunreachtúil idir an Bhreatain agus an Astráil san am atá romhainn.
na Cúirte Bunreachtúla
of the Constitutional Court
Chuir JP McCarthy spéis i gcaint Albie Sachs, Breitheamh na Cúirte Bunreachtúla san Afraic Theas.
Tá Gluais Beo! Pota Focal faoi chóipcheart ag Oideas Gael, foilsitheoirí na hirise Beo!
Pota Focal Beo! Glossary is under the copyright of Oideas Gael, publishers of Beo! magazine.
