" Leis sin, tháinig an fear a bhí ag déanamh an racáin amach as cúl an tseastáin.

Bhí an oifig i Sráid Duibhise, ceantar lán-náisiúnaíoch, ach thoiligh an RUC an bhratach a thógáil, rud a chuir tús le tréimhse fhada de racán fíochmhar.

Bhí racán ar Bhóthar Cluanaí nuair a baineadh úsáid as canóin uisce den chéad uair leis na cianta i ndiaidh do mháirseáil Oráisteach teacht fríd geata a d'oscail an PSNI dóibh le siúl ar an chuid Chaitliceach den bhóthar.

B'fhéidir gur mian leo go n-imeodh siad, agus nár mhaith leo pilleadh ar an "streachailt armtha" ach tig fearg orthu nuair a tchí siad iompar an PSNI, agus téann achan taobh ar ais go dtí an seanmhúnla - racáin, foréigean, cluiche an mhilleáin.

Na racáin, an foréigean, an úsáid gunnaí agus caitheamh buamaí in éadan an PSNI a lean máirseáil an Oird Oráistigh ar Bhóthar Chluanaí an mhí seo caite, míníodh iad mar racht feirge in éadan na bochtaineachta ina bhfuil dílseoirí ag maireachtáil, racht in éadan na “*concessions*” a tugadh do náisiúnaithe, racht in éadan Choimisiún na bParáideanna a chuir brú ar an Ord Oráisteach bogadh cúpla céad slat suas an bóthar óna “mbealach traidisiúnta.

“Bhí na racáin i gceantracha Protastúnacha roinnt seachtainí ó shin go dona,” ar sé.

Ach an oiread le fiosrú dúnmharaithe bíonn tábhacht faoi leith ag baint leis an chéad cheithre huaire fichead in aon racán polaitiúil.

I mí Mheán Fómhair 2005, chonacthas na racáin ba mheasa le deich mbliana i mBéal Feirste.

Bhuail tallann anó agus éadóchais Tomás agus é ina shuí ag barr an staighre ag éisteacht leis an racán a bhí thíos.

Ní thig leo dul rófhada chun tosaigh ar a lucht leanúna, dar leo, ach tharla eachtra iontach an mhí seo caite nuair a thug urlabhraí an pháirtí ar chúrsaí póilíneachta, an t-iarchime Gerry Kelly, le fios go raibh cainteanna díreacha idir é féin agus baill shinsearacha de chuid an PSNI roimh mháirseáil chonspóideach de chuid an Oird Oráistigh i dtuaisceart Bhéal Feirste ar an 12 Iúil, mórshiúl a mbíodh racáin lena linn le blianta beaga anuas.

D’fhoilsigh siad a gcéad *prospectus* agus nuair a chonaic cuid de na scoileanna Caitliceacha sa tuaisceart nach raibh an Ghaeilge ar an chlár léinn acu, thóg siad an-racán.

Ar an drochuair, ba mhinic a bhíodh daoine ar na stártha roimh dheireadh an lae, agus ó am go ham bhriseadh racáin amach idir leantóirí ólta.

Bhí racán ann fosta nuair a d’ardaigh beirt lúthchleasaithe Meiriceánacha – Tommie Smith agus John Carlos – doirne iata le linn shearmanas bronnta na mbonn.

Tarraingíodh an oiread sin de racán faoi gur beartaíodh é a chur ar an mhéar fhada.

Tá príosúnaigh phoblachtacha ina seasamh go tostach ina gcillíní, na ballaí smeartha le cac agus bia, ag éisteacht go míshuaimhneach leis an racán taobh amuigh - áit a bhfuil dhá line eochróirí príosúin, gléasta ó bhun go barr in éadaí círéibe, ag bualadh sciath go fíochmhar le smachtíní.

Nárbh é an bratach trídhathach ba chúis le chéad racáin mhóra na dtrioblóidí i Sráid Duibhise i 1964? Uair amháin, b’éigean dom cor bealaigh a ghlacadh i gceantar na Seanchille agus ag dul thart coirnéal áirithe, baineadh geit asam nuair a chonaic mé an bratach ba mhó UVF dá bhfaca mé riamh díreach os mo chomhair.

Nuair a thug sé an deis do Nijinsky píosa a chruthú le ceol de chuid Debussy – “Prélude à l'après-midi d'un faune” – thóg córagrafaíocht avant-garde Nijinsky racán agus scannal dochreidte.

org/wiki/Black_Pig's_Dyke) Fás faoi Líon na mBallaí Thóg Arm na Breataine na chéad bhallaí síochána i mBéal Feirste ar an 10ú Meán Fómhair 1969, i ndiaidh na racáin uafásacha a bhí ag réabadh na cathrach.

Nuair a thagair Churchill do 'the dreary steeples of Fermanagh and Tyrone’ d'fhéadfadh sé Ard Mhacha a áireamh leo chomh maith mar a léirigh an racán a bhí ar siúl i bPort an Dúnáin an deireadh seachtain seo.

Níl aon bhlas áirithe i gceist, ach ní maith liom racán ról.

Tá lámh na bparaimíleatach le feiceáil go soiléir - buamaí, marú, racáin - ní hionann agus seirbhísí slándála.

Dúirt an Eaglais Phreispitéireach nár leor é le daoine a choinneáil beo agus ba bheag seicteachas a léiríodh - bhí racáin ar an dá bhóthar in éineacht, Bóthar na Seanchille agus Bóthar na bhFál.

D'amharc an Sliabh Dubh anuas ar na dúnmharaithe, na buamaí, na racáin, na mórshiúlta conspóideacha - agus ar an spraoi, an charthanacht agus ar an mhisneach.

Caidé a bhfuil ár laoch ag tagairt dó, meas sibh? Tá sé ag caint faoin racán a tharlaíonn gach bliain i lár mhí Iúil nuair a mháirseálann roinnt daoine de chuid an Oird Fhlannbhuí trí ghabhal Bhóthar na Cromghlinne agus Bhóthar na Seanchille i bParóiste Ard Eoin i mBéal Feirste.

Níl cuimhne agam go raibh racán ná scliúchas ag Oireachtas riamh, ná baol air fiú.

Caitheadh buama peitril isteach i gcarr póilíní ina raibh garda mná faoi ionsaí ag 12 dílseoir, nó díleasóirí? Cad é dó? Bhí sé mar Kristallnacht eile ann, a dúirt póilín amháin agus é ag breathnú ar oifig de chuid Pháirtí an Alliance i mBéal Feirste an mhí seo caite i ndiaidh dílseoirí ionsaí a dhéanamh ar oifig Naomi Long, an bhean a bhain an suíochán Westminster ó cheannaire an DUP, Peter Robinson ag an olltoghchán deireanach agus ionsaíodh foirgnimh agus bhaill eile de chuid an pháirtí le linn seachtain de racáin.

Michael Copeland, MLA ======== Má bhíonn an cur chuige céanna acu, ní bheidh sé chomh dian is a bhí sé le linn na racáin a lean mórshiúlta dílseacha le roinnt blianta anuas.