* Gluais • Glossary beathaisnéis údaraitheauthorized biography a dialanna pearsantapersonal diaries páipéir phríobháideachaprivate papers go dtí gur insealbhaíodh í ina hUachtaránuntil she was installed as President dódh nó tréigeadh 1,800 teach1,800 houses were burnt or abandoned lámhachshooting rachtoutburst acraí tíhousehold utensils as go brách leooff they went léiriúproduction cheanncheathrúheadquarters coistí cosanta áitiúlalocal defence committees dírbheathaisnéisautobiography gan strówithout difficulty i dtaiscesaved do lá na coise tinnefor a rainy day bhí cúrsaí chomh dona sinthings were so bad dá mba gháif it was necessary leithleachasselfishness scoilt aduainstrange split chiap sé Máire ar fadit really tormented Máire easpa suimelack of interest tragóidítragedies Cumann Naomh Uinseann de PólVincent de Paul Society baill shinsearacha na heagraíochta sin cois Lifethe senior members of that society in Dublin tuairisc suas lena bhéal dóa report up to his face géarchéimcrisis chun an Cumann a ghríosadhto spur the Society into action saothar in aiscewaste of time déistindisgust ag cáineadhcriticising ciúnaithe go mórgreatly quietened línte síochánapeace lines ruathair laethúladaily raids polarúpolarization girseacha ógayoung girls nóibhéinenovena cailín aonaira lone girl ní ba ghaire don ghráscarnearer to the scuffle le dul i gcabhair ar Catherineto go to Catherine's help an cúigear a ruaigeadhto drive the five off riochtstate a cuid néarógher nerves clocharconvent ar an Iúrin Newry tachrántoddler eachtraincident círéibriot faoi lán seoilin full swing ag glioscarnachglistening bréan le boladh gáissmelling bad from gas comhracfight otharcharrambulance formhór an bhealaighmost of the way ag dul ar foscadhsheltering ag sciorradhsliding ag lámhacáncrawling fras lámhaighvolley babhlaíbowls a gciarsúirtheir hankies leachtliquid cosaintprotection bodhardeaf bhí scolaíocht speisialta de dhíth airhe needed special schooling ba ghnách leishe used to d'fhaigheadh sé síob abhailehe used to get a lift home stad an bhusthe bus stop thuirling séhe disembarked neamhurchóideachinnocent bábántainnocent ag cogarnaíl taobh thiar dewhispering behind him trup na mbrógthe sound of the shoes neamhchoireachinnocent níor shamhlaighhe didn't imagine an t-uafásthe horror anfaterror cortwist dírithe ar a chloigeann lomaimed at his bare head scáilshadow scoilteadh a bhlaoschis skull was split open scréachascreams na hionsaitheoiríthe attackers níos truacántamore plaintive go prasquickly ag maothú an chairpéidmoistening the carpet Ba dhóbair dó bás a fháilHe nearly died go raibh an t-ádh dearg airthat he was extremely lucky ar mire le feargmad with rage beaginmhehelplessness cé a bhí ciontachwho was responsible níor cúisíodh duine ar bith riamhnobody was ever charged ciontach i ndúnmharúguilty of murder go gairid i ndiaidh an ionsaitheshortly after the attack ag maíomhstating seanphionós na fuipethe old whip punishment i gcás coirpeach a gheofaí ciontach i dtromionsaíin case of criminals found guilty of assault peann a chur le párto put pen to paper aiféalaregret gur éiligh sí pionós corparthathat she demanded corporal punishment ag teacht salach ar gach ar chreid sí riamh anngoing against everything she ever believed in

Teaghlach mór Fhianna Fáil ab ea a teaghlach féin agus ba ghnách leo cruinnithe a bheith acu sa teach aimsir toghchán – ba gheall le "ceanncheathrú bheag" é tigh de Róiste ó thaobh na polaitíochta áitiúla de, dar léi féin.

Luann sé An Clár, Corcaigh, Gaillimh, Ciarraí, Maigh Eo agus Sligeach go háirithe, mar a raibh teaghlaigh, idir fhír, mhná agus pháistí ag siúl trasna na tíre chun an turas báid ba shaoire a fháil as Baile Átha Cliath nó as Droichead Átha go Learpholl.

Ní hionadh liom na tagairtí minice seo do dheirfiúracha is dheartháireacha nuair a fhaighim amach faoin teaghlach líonmhar inar tógadh é.

De réir a staidrimh seisean, as 1580 teaghlach Caitliceach sa ceantar St Stephens, labhair 869 acu Gaeilge agus 711 Béarla.

Chailleas beirt de na déithe teaghlaigh seo’gamsa toisc nach rabhas ar an mór-roinn cheart san am tráthúil.

B’fhéidir gur cuntas áibhéalach é seo ar shaol an teaghlaigh in Éirinn i mblianta deiridh an Tíogair Cheiltigh, ach is fíor a rá go raibh aithne againn uile ar dhaoine a bhí gafa go hiomlán leis an gnóthú saibhris agus leis an saothrú stádais le linn an ama sin.

Ní thig a shéanadh go dtitfeadh an tóin as an tionscal seo d’uireasa na scéime, tionscal a raibh buntáiste dúbailte leis - teacht isteach maith a thabhairt do na glúnta de theaghlaigh Ghaeltachta mar aon le tuiscint a thabhairt do dhaltaí na Galltachta ar an Ghaeilge i ngnáthláthair a labhartha.

Má tugadh aghaidh ar an fhadhb ar chor ar bith, déileáladh leis go hinmheánach, go minic, taobh istigh den teaghlach.

‘Spórt na Ríthe’ a thugtaí ar an ngrafainn, nó rásaíocht na gcapall, tráth, óir ba iad baill rítheaghlach agus dream na hardaicme, i Sasana go háirithe, ba mhó a chuir an capall folaíochta chun cinn agus a chuir ord agus eagar ar spórt na rásaíochta capall, spórt a théann siar na mílte bliain.

A leithid de smaointí a ritheann liom idir codladh is dúiseacht.

3 Tacaíochtaí do na teaghlaigh atá ag tógáil clainne le Gaeilge sa Ghaeltacht, mar shampla, Ionaid Tacaíochta teaghlaigh, bunú gréasáin shóisialta don aos óg, athdhréachtú ar Scéim Labhairt na Gaeilge srl.

Cé gur admhaigh an tAire Pat Carey, sa gcur i láthair meáite stuama a rinne sé, nach bhfuil ach “idir 15 agus 20 bliain fágtha mar shaolré ag an nGaeilge mar theanga theaghlaigh agus phobail sa nGaeltacht,” níor thug sé le tuiscint go mbeidh an Straitéis ag dul i ngleic, go príomha in aon bhealach, leis an ngéirchéim teanga sa mhéidín beag de Ghaeltacht, ina bhfuil an Ghaeilge fós á husáid mar theanga i measc an phobail.

Tá na coinnle lasta sna fuinneoga sa bhaile ag bunadh an tí.

Tá sé thar a bheith tábhachtach go mbeidh an bhéim ar an nGaeilge a sheachadadh ó ghlúin go glúin taobh istigh den teaghlach.

An ndéarfá gur taobh na healaíne a chuir thú féin agus an chuid eile sin den teaghlach leis an gceol?** RÓS: Meas tú? Ní luaitear an ealaín chomh gar sin leis an gceol ach is dóigh go mbíonn daoine á gcur féin in iúl sa dá réimse sin.

**Tithíocht do Ghaeilgeoirí:** Úsáid a bhaint as na cumhachtaí tithíochta atá ag Roinn na Gaeltachta chun scéim phíolótach tithíochta a thógáil ar thalamh an Údaráis sa Spidéal, le freastal ar theaghlaigh nua, ar mhaith leo maireachtáil i gceantar Gaeltachta agus a gcuid gasúr a thógáil sa nGaeltacht.

Íocadh amach beagán faoi bhun €700,000 anuraidh ar an scéim le teaghlaigh sa Ghaeltacht.

Is iomaí teaghlach i gceantar láidir Ghaeltachta a fhaigheann an deontas iomlán, ní mar gheall go bhfuil Gaeilge ón gcliabhán ag na gasúir ach mar go bhfuil Gaeilge mhaith foghlamtha acu ón scoil agus súite ón dtimpeallacht Ghaeilge ina bhfuil siad ag maireachtáil.

D’úsáidfinn na figiúirí a chuirtí ar fáil chuile bhliain chun monatóireacht a dhéanamh ar staid na teanga sna ceantair láidir Ghaeltachta agus chun meabhrú don saol mór nach ann don Ghaeilge mar theanga teaghlaigh nó mar mheán teagaisc bunscoile in os cionn leath de na ceantair oifigiúla Gaeltachta.

Bhain cuid mhaith den bhruscar le tionscal na hiascaireachta: seantéada, cáblaí agus eangachaí is mó a bhí ann ach bhí cuid mhaith bruscar tí ann chomh maith, caite ar an gcladadh amhail is go raibh lucht a chaite ag súil go réiteodh an taoille fadhbanna dramhaíle na Rosann.

Íocfar liúntas de chúig mhíle Euro sa mhí le teaghlach ar bith a fhéachann ar an stáisiún seo, agus ar an stáisiún seo amháin, agus a bheidh in ann deich gceist shimplí a fhreagairt ag deireadh gach míosa faoina raibh ar siúl ar Ros na Rún i rith na míosa sin.

Anois agus arís feictear teachín beag, agus an teaghlach go léir taobh amuigh ag breathnú orainn.

Bhí go leor ceisteanna acu faoin nGaeilge agus d’iarr siad ar mo mháthair Gaeilge a labhairt leo ach ní raibh sí féin ná aon duine eile den teaghlach in ann.

Le fada an lá, ní raibh mórán Éireannach nach dtiocfadh leo a rá nach raibh aithne acu ar alcólaí nó ar dhuine a bhí ‘trom’ ar an ól’; bíodh sé gur duine den teaghlach, duine gaolta nó cara a bhí i gceist.

Tá folús fágtha sna teaghlaigh agus sna pobail a d’fhág siad ina ndiaidh agus i gceann achair gairid blianta, beidh toradh an imeachta le feiceáil in ísliú an daonra agus i ndúnadh scoileanna faoin tuaith.

**SÓC: Le hAcht na Gaeltachta ar na bacáin, an bhfeiceann tú aon dóchas sa bhreac-Ghaeltacht, nuair nach bhfuil an Ghaeilge mar theanga an phobail ann?** MMGE: Bheadh súil agam nach ceantar tíreolaíochta a bheadh sa Ghaeltacht, ach gur do theaghlaigh go mbeadh Gaeilge ar a gcumas acu go mbeadh siad sa Ghaeltacht; cuma cá háit a raibh cónaí orthu.

Ceist don Daoscarshlua Amháin =========== “Ar íoc tú do mhuirear teaghlaigh go fóill, a Edna Álainn?” a d’fhiafraigh Phil Fial Fiáin de agus é ar tí imeacht.

Ar mhaithe le pleanáil teanga agus i bhfianaise na Straitéis Fiche Bliain, níor mhiste go mbeadh go gcuirfí ceist sa chéad Daonáireamh eile, le fáil amach an mó teaghlach ar fud an stáit ina bhfuil an Ghaeilge á labhairt mar theanga baile.

Chomh maith le sin gheofaí amach an bhfuil bunús ar bith leis an smaoineamh go mba cheart aitheantas Gaeltachta a bhronnadh ar ceantair ar nós Cluain Dolcáin agus ba cheart, más féidir, a thaispeáint go bhfuil an Ghaeilge á seachadadh ó ghlúin go glúin i measc sciar suntasach teaghlach in aon phobal ar fud na tíre, mar a sheachadtar í sa méad sin den bhfíor-Ghaeltacht atá fanta.

Ach ansin tháinig an muirear teaghlaigh, agus i bhfaiteadh na súl bhí an focal ar bharr gach goib sa tír – fiú ar bharr a ghoib ag Balor an Bhéil Bhinn agus na Súile Nimhe, chomh maith.

Ar na mallaibh, fosta, sheol an tAire Donncha Mac Fhionnlaoich an scéim pleanála teanga don Ghaeltacht chomh maith le scéim thacaíochta do theaghlaigh.

‘Dhá thionsnamh suntasacha’ a tugadh sa bpreasráiteas ar a raibh le fógairt ag Dinny Mc Ginley, an tAire Stáit a bhfuil cúram na Gaeltachta air: ‘Clár Tacaíochta Teaghlaigh’ agus ‘Próiséas Pleanála Teanga sa nGaeltacht’.

Mar theagmhas stairiúil, níor bhain an croitheadh sé mheandar geit as daoine a bhfuil deacrachtaí airgeadais agus teaghlaigh ag déanamh tinnis dóibh níos mó ná an ghothaíocht seo.

Thosaigh mé mar fhear nuachta agus tá mé leo go fóill! Teach Eorpach ====== **SMM: Phós tú bean in Albain.

Bhog an tromlach na ndaoine in achan teaghlach thar lear mar ní raibh aon obair ná tithe ar fáil acu abhus agus an cleas is mó a bhí ag na haontachtaithe a bhí i gceannas ná, cé go raibh tromlach náisiúnaíoch sa chathair, b'éigean iad a chur faoi smacht agus rinne siad sin fríd an chlaonroinnt.

” Sin ráite, ní raibh mórán cainte ar an pholaitíocht toigh mhuintir Uí Eára.

Faoin Scéim d'íoctaí €260 in aghaidh an teaghlaigh ach líofacht Ghaeilge na clainne a chruthú do chigirí ón Roinn.

Líon tí stuama staidéartha ab ea muintir Bohr agus rachadh sé dian ort piseogaíocht d’aon sórt a shamhlú leo, b’fhéidir.

Bhí gunna i 50% de theaghlaigh Mheiriceá i 1981; anois níl ceann ach i 33%.

Sna seanlaethanta ba ghnách le gach teaghlach tuaithe gunna éigin a bheith acu chun coyotes agus ainmhithe fiána eile a smachtú, ainmhithe a d'fhéadfadh cur isteach ar an bhfeirm.

Agus bhí sé mar sin do na teaghlaigh fosta - iad uilig caite de leataobh, gan dóchas.

Ach is le croí mór maith a nítear na hagallaimh seo lena chinntiú go bhfuil ar a laghad smeadar Ghaeilge sa teaghlach, ach is cinnte go dtiocfaidh deireadh leo anois.

Dáilfear airgead, roinnt, agus glacfaidh roinnt teaghlach leis, na teaghlaigh nach bhfuil cead móna acu áirithe ar ghníomhas a sealúchais / a dtithe.

Rinneadh go leor gearán faoin ghearradh ar an liúntas gutháin do phinsinéirí, ach tríd is tríd ó thús na géarchéime, is beag an t-ísliú ioncaim a fuair siad le hais an teaghlach óg a bhfuil cúram leanaí orthu agus, anuas ar chiorraithe an rialtais, a chaill post nó ar gearradh siar ar a dtuarastal.

D'fhás Úna aníos i dteaghlach a thuig cad é bhí tábhachtach sa tsaol seo.

Tháinig billí agus litreacha tríd an doras, bhí mo leabhar in aice na leapa, bhí an t-aon nuachtán amháin a fuair an teaghlach ar an mbord cistine.

Ní saighdiúirí ar fiannas a bhí iontu ach ceoltóirí agus garda cosanta na banríona ach d’fhan ionsaí Hyde Park sa chuimhne.

Nuair a bhíonn an 40 la thart fágfaidh sí slán ag an teaghlach nua, rud a chuireann áthas nó díomá ar an teaghlach nua, ag brath ar an gcineál caidrimh atá acu.

Bhí sí i gcónaí mar chuid de theaghlach s’againne ag fás aníos agus nuair a mhothaím an ceol sin, cuireann sé cumhaidh mhillteanach orm.

An Teaghlach agus an Obair ============= **SMM: Tá tú ag tógáil clainne agus ag scríobh anseo i nGaillimh.

Thug an chaibidil eolas faoi thionchar na cáinaisnéise ar theaghlaigh éagsúla ag brath ar a n-ioncam.