B'fhéidir lá níos faide anonn? An Ghaeilge go brách, a chairde!

Ní dhéanfaidh mé dearmad go brách ar an lá i 1991 a seoladh an cnuasach filíochta *Feis* le Nuala Ní Dhomhnaill i gColáiste Phádraig, Maigh Nuad.

Ansin, chomh luath is a bhíonn siad in uiscí na hIodáile, léimeann siad isteach i mótarbhád a bhíonn ag fanacht leo agus as go brách leo abhaile.

' "As go brách liom ansin go dtí an tOileán Úr fá choinne cruinnithe le Seoirse Mac Sceiche i Washington.

Fantasaíocht? Cinnte dearfa, agus tá súil le Dia agam gur fantasaíocht a bheas ann go brách.

* Gluais • Glossary beathaisnéis údaraitheauthorized biography a dialanna pearsantapersonal diaries páipéir phríobháideachaprivate papers go dtí gur insealbhaíodh í ina hUachtaránuntil she was installed as President dódh nó tréigeadh 1,800 teach1,800 houses were burnt or abandoned lámhachshooting rachtoutburst acraí tíhousehold utensils as go brách leooff they went léiriúproduction cheanncheathrúheadquarters coistí cosanta áitiúlalocal defence committees dírbheathaisnéisautobiography gan strówithout difficulty i dtaiscesaved do lá na coise tinnefor a rainy day bhí cúrsaí chomh dona sinthings were so bad dá mba gháif it was necessary leithleachasselfishness scoilt aduainstrange split chiap sé Máire ar fadit really tormented Máire easpa suimelack of interest tragóidítragedies Cumann Naomh Uinseann de PólVincent de Paul Society baill shinsearacha na heagraíochta sin cois Lifethe senior members of that society in Dublin tuairisc suas lena bhéal dóa report up to his face géarchéimcrisis chun an Cumann a ghríosadhto spur the Society into action saothar in aiscewaste of time déistindisgust ag cáineadhcriticising ciúnaithe go mórgreatly quietened línte síochánapeace lines ruathair laethúladaily raids polarúpolarization girseacha ógayoung girls nóibhéinenovena cailín aonaira lone girl ní ba ghaire don ghráscarnearer to the scuffle le dul i gcabhair ar Catherineto go to Catherine's help an cúigear a ruaigeadhto drive the five off riochtstate a cuid néarógher nerves clocharconvent ar an Iúrin Newry tachrántoddler eachtraincident círéibriot faoi lán seoilin full swing ag glioscarnachglistening bréan le boladh gáissmelling bad from gas comhracfight otharcharrambulance formhór an bhealaighmost of the way ag dul ar foscadhsheltering ag sciorradhsliding ag lámhacáncrawling fras lámhaighvolley babhlaíbowls a gciarsúirtheir hankies leachtliquid cosaintprotection bodhardeaf bhí scolaíocht speisialta de dhíth airhe needed special schooling ba ghnách leishe used to d'fhaigheadh sé síob abhailehe used to get a lift home stad an bhusthe bus stop thuirling séhe disembarked neamhurchóideachinnocent bábántainnocent ag cogarnaíl taobh thiar dewhispering behind him trup na mbrógthe sound of the shoes neamhchoireachinnocent níor shamhlaighhe didn't imagine an t-uafásthe horror anfaterror cortwist dírithe ar a chloigeann lomaimed at his bare head scáilshadow scoilteadh a bhlaoschis skull was split open scréachascreams na hionsaitheoiríthe attackers níos truacántamore plaintive go prasquickly ag maothú an chairpéidmoistening the carpet Ba dhóbair dó bás a fháilHe nearly died go raibh an t-ádh dearg airthat he was extremely lucky ar mire le feargmad with rage beaginmhehelplessness cé a bhí ciontachwho was responsible níor cúisíodh duine ar bith riamhnobody was ever charged ciontach i ndúnmharúguilty of murder go gairid i ndiaidh an ionsaitheshortly after the attack ag maíomhstating seanphionós na fuipethe old whip punishment i gcás coirpeach a gheofaí ciontach i dtromionsaíin case of criminals found guilty of assault peann a chur le párto put pen to paper aiféalaregret gur éiligh sí pionós corparthathat she demanded corporal punishment ag teacht salach ar gach ar chreid sí riamh anngoing against everything she ever believed in

Praghas: €25 (clúdach crua)* Gluais • Glossary beathaisnéis údaraitheauthorized biography a dialanna pearsantapersonal diaries páipéir phríobháideachaprivate papers go dtí gur insealbhaíodh í ina hUachtaránuntil she was installed as President bailithe le chéilegathered together bhriseadh lárthéarmamid-term break ghuigh Patrick oíche mhaith ar gach duinePatrick bade everyone goodnight as go brách leisoff he went ina sámhchodladhsound asleep clagarnachclatter liúigh Patrick féinPatrick himself yelled den chosán bristeof the broken pavement foscadhshelter tolgcouch phléasc gloine fhuinneoga an doraisthe glass of the windows in the door exploded rinne lámhachánshe crawled dallógablinds leathorlachhalf an inch grúpa confachan angry group idirboth ag béiceachshouting casúrhammer tairnínails cláir adhmaidwooden boards gráscardisorderly mob bosca na bhfiúsannathe fuse box lúth na ngéagthe power in her limbs marbhintinneach le heaglamentally paralysed with fear crógachtbravery cinnireachtleadership fuaraigeantacool-headed ag síneadh na sreinge thart an coirnéalextending the chord around the corner ag stiúradh cúrsaí cosantadirecting defence matters as a támhnéal faitísfrom her trance of fear ag breith ar dhá chamángetting hold of two hurleys shín amach a cosshe extended her leg Baineadh tuisle as an bheirt acuBoth of them tripped a fhad a mhair an t-ionsaías long as the attack lasted i mbaol a mbáisin danger of being killed scanraithe as a mbeathascared to death trost na mbrógthe tramp of the shoes carr coimhthíoch bána strange white car go tráthrialtaregularly nach ndéanfadh Paddy iarracht teacht abhailethat Paddy wouldn't try to come home róchontúirteachtoo dangerous í ar a díchealldoing her best ag iarraidh an tocht a cheilttrying to hide the emotion leis an mhinicíocht raidió sinwith that radio frequency barúilidea gluaiseachtaímovements i bhfianaisein light of nach bhfuil an dara rogha aici ach a admháilthat she has no choice but to admit drogallreluctance an t-aon chosaintthe only protection

Chuir sé bréagriocht Conor Cruise Missile air féin agus as go brách leis.

" Deir Nic Pháidín gur ghlac sí móid nuair a d'fhág sí an tAcadamh Ríoga nach bhfanfadh sí an fhad sin riamh in aon áit eile go brách.

Ar scor ar bith, as go brách le Balor fá choinne seal a chaitheamh ag súil-nimheáil thart ar imeachtaí an tsamhraidh ar fhód glas na hÉireann.

"Dar ndóigh!" arsa mise, agus as go brách liom go bródúil, ag machnamh dom i rith an ama ar Éireannaigh le Béarla agus ar Phoncánaigh le Gaeilge.

"Mé féin atá i gceist, dar ndóigh!" "Bhail, Dia go deo leat, a chomrádaí," arsa Toe Knee, agus as go brách leis síos ráille an staighre ar a thóin, amach an doras agus isteach sa mhótar mór a bhí pairceáilte ag an doras.

Éiríonn Léamó ina sheasamh agus as go brách leis, *amach *as an chistin, *fríd *an halla, *suas *an staighre agus *isteach *sa seomra folctha.

Chroch Bertie suas a threabhsar agus a mhisneach, d’fhág slán ag a chairde béalfhliucha i dTigh Fagan’s, agus as go brách leis siar an bealach.

* Gluais • Glossary fríd ghloine dhorchathrough a dark glass smúidmist, murkiness bréagachfalse is annamhit is seldom mionrudaíminor things doiléirvague i sruth na éiginnteachtain the stream of uncertainty glas ceart na gcuibhreannthe correct green of the fields sin an tuigethat's why ag stánadh amachstaring out léanalawn ag croitheadh a gcinnshaking their heads íomhánnaimages iontassurprise machnamh ceartproper thinking scáileánscreen ag preabadhjumping bladhaire coinnlea candle flame eachtraíevents chan éthat's not it dá thairbhe sinbecause of that rudaí neamhiontachaunexciting, ordinary things ar bharr na mbeannon the cliff tops an lá fá dheireadhthe other day ag coimhéad ar thonnta ag briseadh go díbhirceachwatching waves breaking with ardour substaintsubstance dá dtitfeadh mo chorp de bharr na mbeannif my body fell from the top of the cliffs taoidetide fiúntasworth gníomhact nó a mhalairtor the opposite blaiseadhtaste gan rud ar bith bheith gnóthaithe agam as m’aistearwithout having gained anything from the journey fuaimeanna fánachaoccasional noises díoscadhcreaking coiscéimeanna folmhaempty footsteps stánadh fadaa long stare craos na tineadhthe roaring fire dromchlasurface cha dtig liomI can't cha dtig liom í á threorúI can't guide it déanaim iarracht a gciall a scaoileadhI try to release their meaning le rachtanna fiáinein wild fits seileogaspits sáthadh scinethe stabbing of a knife aonarachsolitary staidéarthalevel-headed teas an phaisinthe heat of passion breithbirth a cheiltto hide anáilbreath is annamhit is seldom fiúntachworthwhile dathanna seachantachaelusive colours goitsecome on, come here neadrachanests seanbhallógaíold ruins deifrehurry cha raibh faill aigehe hadn't the time contráiltewrong go brách síoraíever ag déanamh iontaiswondering i bpeannaireacht chruinn shlachtmharin accurate neat writing stócach ógyouth bodhardeaf pian a fhuilstinto suffer pain mo bheomy life lena dhornwith his fist le mé féin a chosaintto protect myself ní léimfinn amach as a bhealachI wouldn't jump out of the way cinneadhdecision cinntídecisions go fadálachslowly chan fhuil an cinneadh déantathe decision has not been made déanaim mo chac agus mo mhúnI defecate and urinate cuideachtúilhelpful athrú séasúrthe change of seasons de ghlanmheabhairoff by heart gialljaw gobachprotruding gruaig fhionnblond hair dóighiúlachtbeauty tarraingteachattractive rud inteachtsomething buaireamhsorrow ag bruidearnaighthrobbing coimhthíochstrange idir barra na gcrannbetween the tops of the trees ag iarraidh mairstin airtrying to live on it nimhneachsore bhlais mé an phianI tasted the pain tchíthear domhit seems to me go dianstrictly samhailimage mar nach bhfuil sé de dhánacht ionam a bheith éagsúilbecause I haven't got the guts to be different daonnachtaíhumanist an cine daonnathe human race bréanfoul an bréantas a cheiltto hide the foulness cumhráin bhréigefalse perfumes lofarotten gnásanna sóisialtasocial customs béasamanners seanseiteannaold sets ag foscladhopening ag scamhadhpealing creatlachframe-work creidbheáilto believe scigdhráma an tsaoilthe farce of life de réir mar atáthar ag dréimas is expected táirgíproducts caiteoir eiseamláireachexemplary spender lúcháireachjoyous teorainneacha luaisspeed limits ag cailleadh foighdelosing patience sceadamánthroat mo bhrú folamy blood pressure sciathánarm go hionraice is a thiocfadh liomas honestly as I could comhairleadvice díomádisappointment sólassolace lagmheasarthachtrather small amount ag tochailtdigging

Isteach linn (mise, Rossa agus Oki) sa charr agus as go brách linn go domhan na soilse lonracha i stiúideo TV3 ar eastát tionsclaíochta Ballymount.

Níor cheap muid go brách go dtarlódh a leithéid! Deis iontach atá ann gan dabht agus, le cúnamh Dé, cuirfidh sé “ar an mapa” i Meiriceá muid!***AÓF: ******Bhí mé ag féachaint ar na grianghrafanna atá ar an suíomh gréasáin atá agaibh agus chuala mé craoltóir áirithe ag tabhairt “seisear spéirbhan” oraibh le déanaí.

“Isteach linn sna busanna agus as go brách linn ó thuaidh faoi bhruach Loch Michigan chuig Milwaukee, agus isteach linn go Páirc na Féile cois locha.

Tá sin an-ghreannmhar! Níl páistí ag labhairt Gaeilge lena chéile i mBaile Munna anois agus ní bheidh go brách.

Tá go leor daoine ag cur ceiste cén fáth nach raibh ard-ghobharnóir mná san Astráil i bhfad roimhe seo, ach is fearr go mall ná go brách.

“*Cha dean ee dy bragh cosney ping er dty hon” *(ní shaothróidh sí pingin duit go brách), a deirtí go minic.

As go brách leo beirt i leoraí Mhaidhc, an Tóirse ag gobadh amach an fhuinneog, agus gach aon ruabhéic as an bheirt acu agus iad ag taisteal trí Ríocht Chiarraí.

Ar scor ar bith, as go brách le Balor chun seal a chaitheamh ag súilnimheáil thart ar imeachtaí an tsamhraidh atá fós beo ar fhód glas na hÉireann.

I ndiaidh do Bhalor trí mhíle go leith dollar a chaitheamh ar lón an chéad lae, as go brách leis síos cois locha go Páirc mhór na Féile Gaelaí.

Cheol sí leagan álainn de Mo Theaichín Beag Tuí in Balmoral, a ndúirt na moltóirí faoi nár chuala siad a leithéid riamh roimhe sin, agus a ndúirt roinnt daoine eile faoi nach raibh siad ag súil lena leithéid a chluinstin arís go brách.

Tá sé tábhachtach freisin go dtuigfimis go n-imeoidh na fadhbanna airgid ach mura leanaimis linn ag forbairt na teanga, d’fhéadfaimis í sin a chailleadh agus ní bhfaighimis ar ais go brách í.

Sin agat anois é, a Bhaloir: uaimheadóireacht!” Máirtín Mac Giolla Mhicí =========== As go brách le Balor chuig tithe an Rialtais, agus é ag iarraidh teacht ar Cheannaire Fhianna Fáil.

Bhí formhór na ndaoine a maraíodh ina gcónaí in áiteanna nár cheart teach a thógáil ann go brách.

Ach caidé a rinne Balor Bras? As go brách leis go barr Chruach Phádraig.

Lean imreoirí áirithe ag imirt in ainneoin gortú a bheith ag gabháil dóibh, ach ní fhéadfaidís leanúint leo go brách.

Ní shamhlóidís go brách gur ar son terror atá siad chomh saothrach.

"* Bíonn an milleán ar dhuine eile i gcónaí is cosúil! Barraíocht Ballasta ======== Ar ndóigh bhí sé de bhuntáiste ag fear Bhurma agus ag an bheirt Pholannach nár fhulaing siad galar Pheig, rud a d'fhágfadh nach mbeadh sé de chumas acu an teanga a fhoghlaim go brách.

Tá sé sa Bhíobla; agus tá sé sin ar fad le ceiliúradh… As go brách le Balor ansin le labhairt le Cosamán Mac an Taca ó Chumann Chónaitheoirí Cosantacha Ard Eoin: **Balor: Inis dom, a Chosamáin, cad tuige nach dtig leat féin agus na cónaitheoirí cosantacha eile fanacht sa bhaile ag amharc ar an tele, nó dul ag siopadóireacht faoin bhaile mór, nó dul ag snámh san fharraige, nó rud ar bith eile a dhéanamh seachas a bheith in bhur seasamh go bagrach nuair a bhíonn an Lucht Siúil Flannbhuí ag dul thar bráid.

Sular ceapadh Jim Mac Géibheannaigh ina bhainisteoir ar fhoireann Shinsearach Thír Chonaill ag deireadh na bliana 2010, b’fhéidir gur cheap sé nach bhfaigheadh sé an post go brách.

Agus nuair a bhí smacht acu ar an chomhairle, bhí smacht acu ar ghnóthaí tithíochta agus chinn siad nach dtógfaí tithe úra ar thaobh na Cathrach rud a chiallaigh go mbeadh dhá toghcheantar acu go brách.

As go brách le Balor chun na Laplainne, agus é sa tóir ar Shan Nioclás.

Measann Seamus Heaney go bhfuil an tuaisceart tréigthe go brách in agallamh a thug sé an tseachtain seo do Times Londain.

As go brách liom ar mo rothar ar nós na gaoithe agus ar luas lasrach.

As go brách lenár laoch ar eitilt Ryanair chun na Róimhe, agus praghas na traenach isteach chuig lár na cathrach aige ina phóca tóna – le caoinchead an eagarthóra, Seosamh Mac Slua Muirí.

Cairde go Lá, Cairde go Brách ============= Le linn bhorradh an Tíogair bhí tionchar an ábharachais le feiceáil ar fud na tíre: tithe ollmhóra scaipthe faoin tír, carranna móra nua, éadaí dearthóra, agus mar sin de.

Ní aithneoidh mise uaimse tír ná trá ann Is ní shilfinn deoir ó mo chroí go brách ann i Meiriceá.

Tarraing chugat d’ainm, do shloinne agus do sheoladh sa bhunleagan Gaeilge amháin agus caith uait go brách aon leagan truaillithe.

Níor cheart dearmad a dhéanamh ach an oiread den stór fairsing d'altanna agus de ghrianghrafanna a foilsíodh i leithéidí Lá, an seanleagan de Foinse, Gaelscéal, Inniu, Amárach agus Anois i gcaitheamh na mblianta agus nach léifear go brách arís.

Fianaise eile ón am sin ná an chuairt a thug an tAthair Theobald Mathew ar Learpholl i Mí Iúil 1843, nuair a thug na mílte an mionn as Gaeilge: “Geallaim le cabhair Dé, gan aon sort ólacháin mheisceamhail a dhéanamh arís go brách.

Siar go hUmhaill, recte Umhal Uí Mháille ============= As go brách le Balor, mar sin, siar an bóthar go Contae Mhaigh Eo, áit a raibh an Taoiseach ag caitheamh roinnt ama sa bhaile, chun cuairt a thabhairt ar a sheanchara agus chun uchtach agus misneach a thabhairt dó.

Níor chuir sé sin isteach ná amach ar Mhichael Dee ná ar Bheití féin ach oiread, agus as go brách leis an bheirt acu sa chóiste, le Pilib na Gréige ag gíománaíocht ar suíochán ard taobh amuigh.

Chomh maith le muintir na feirge agus na staince, nach mbacfadh le siúl a fhad le bothán vótála lena gcuid vótaí a scriosadh fiú amháin, tá dreamanna Poblachtacha nach ndallfaidh doras an ionad vótála go brách, bíodh go ndearna cuid acu é sin go díreach i nDoire.

Is iad na daoine na sclábhaithe agus níl sa chóras stáit ach córas báillíochta le pingneacha a bhailiú agus le smacht a choinneáil ar na daoine trí dhífhostaíocht, eagla agus trí bhríonglóidí nach bhfíorófaí go brách, gan ór na cruinne.

As go brách liomsa, mar sin, chuig an Bhruiséil.

Má fhíoraítear an tairngeacht is féidir le duine maíomh as a shaineolas agus mura bhfíoraítear í is féidir leis an milleán a chur ar réiteoir éigin! Tá daoine ann os cionn aoise áirithe, Ciarraígh den chuid is mó, a chreideann agus a áitíonn agus nach n-athróidh a n-intinn go brách ina thaobh, gurb í foireann Chiarraí '75-'86 an fhoireann ab fhearr riamh.

An té a mholfas duit an carr úr a cheannach, ní chuimhneoidh siad go brách gur féidir, más cuma leat do bheo nó más cuma leat do chúram i leith gach éinne eile ar bhóithre na tíre, leis an tseancharr 1.

An duine óg, fuinniúil, siúlach, a cailltear i dtaisme bóthair is nach n-áirítear go hoifigiúil ach mar mhír staidrimh, mairfidh cuimhne ar a láiche is ar a luach go brách i measc a muintire féin, ní a thuigeann Máiréad Uí Shúilleabháin, comharsa Catherine Foley.